مهندس اسماعیل فرزانگان در گفت‌وگو با ایسنا آغاز فعالیت شبکه شتاب‌نگاری کشور را از سال ۱۳۵۳ دانست و افزود: تا سال ۱۳۵۷ تعداد دستگاه شتاب‌نگاری که به منظور ثبت حرکات قوی زمین ناشی از رویداد زلزله در کشور راه‌اندازی شد، به تعداد ۲۷۰ دستگاه شتاب‌نگاری رسید.

وی با اشاره به اهمیت ایستگاه‌های شتاب‌نگاری در کشورها، توضیح داد: در حوزه مهندسی زلزله آنچه که برای مهندسان زلزله با اهمیت است، داده‌هایی هستند که به آنها داده‌های "جنبش نیرومند زمین" گفته می‌شوند که شامل شتاب حرکات زمین، سرعت حرکت زمین، جابه‌جایی زمین و مدت زمان دوام حرکت زمین می‌شود.

فرزانگان با بیان اینکه این داده‌ها از طریق دستگاه‌های شتاب‌نگار ثبت می‌شوند، خاطر نشان کرد: این دستگاه‌ها شتاب حرکت زمین در زمان وقوع زلزله را ثبت می‌کنند؛ چراکه نیرویی که در زمان زلزله به سازه‌ها منتقل می‌شود، متناسب با شتابی است که ایجاد می‌شود.

رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری اضافه کرد: بعد از زلزله ۱۳۹۶ رودبار که زمین لرزه بزرگی بود، شبکه شتاب‌نگاری زلزله کشور که در آن زمان دستگاه‌های آن از نوع دستگاه‌های آنالوگ بود، با کمک وامی که از طریق مراجع بین‌المللی که به دولت جمهوری اسلامی ایران واگذار شد، تعدادی دستگاه شتاب‌نگار دیجیتال خریداری کرد و این دستگاه‌ها علاوه بر آنکه جایگزین دستگاه‌های آنالوگ شدند، در نقاط لرزه‌خیز و در شهرها و روستاهایی که سابقه لرزه خیزی تاریخی داشتند و همچنین در نزدیکی گسل‌ها قرار داشتند، نصب شد.

به گفته وی با این اقدام تعداد دستگاه شتاب‌نگار دیجیتال نصب شده در ایران به مرز ۱۲۰۰ دستگاه رسید که در آن زمان یکی از بزرگترین شبکه‌های شتاب‌نگار دنیا محسوب می‌شد.

وی ادامه داد: علاوه بر آن در سال ۱۳۸۵ در یک مقطع کوتاه حدود ۱۵۰ دستگاه شتاب‌نگار نسل سوم به شبکه شتاب‌نگاری کشور اضافه و عمده آنها در شهر تهران و مناطق پیرامون آن و مراکز استان‌ها نصب شد.

فرزانگان با تاکید بر اینکه زلزله‌های بزرگی توسط شتاب‌نگاری کشور ثبت شده که برخی از آنها از اهمیت جهانی برخوردار است، یادآور شد: رکورد ثبت شده زمین لرزه طبس در سال ۱۳۵۷ از سوی دستگاه شتاب‌نگار بعد از گذشت ۴۰ سال از رویداد آن مورد ارجاع مراجع بین‌المللی، مهندسان و یا شرکت‌هایی که در زمینه نرم افزارهای مهندسی زلزله فعال هستند، قرار می‌گیرد.

وی رکورد ثبت شده از زلزله سال ۱۳۸۲ بم توسط ایستگاه فرمانداری بم را از دیگر نمونه‌های ثبت داده‌های مهم توسط شبکه شتابنگاری ملی دانست و افزود: شتاب قائم این زلزله حدود یک G برابر شتاب ثقل زمین بوده که بزرگترین شتاب قائمی بوده که تا آن زمان در شبکه شتابنگاری کشور به ثبت رسیده بود و این "داده" موجب شد که در آئین‌نامه ۲۸۰۰ تغییراتی ایجاد شود.

رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری اضافه کرد: علاوه بر آن در زلزله سرپل ذهاب سال ۱۳۹۶، ایستگاه شتاب‌نگاری فرمانداری سرپل ذهاب شتابی نزدیک ۷ دهم شتاب ثقل زمین را اندازه‌گیری کرد که شتاب بالایی محسوب می‌شد و این "داده" نشان‌دهنده میزان خرابی‌های وسیع این شهر بوده است.

وی با تاکید بر اینکه داده‌های دستگاه‌های شتاب‌نگاری هم از نظر بنیادی و هم از نظر مهندسی مورد استفاده قرار می‌گیرد، خاطرنشان کرد: علاوه بر آن بیش از ۶۰۰ دانشجو در مقاطع دکتری و کارشناسی ارشد داده‌های این ایستگاه‌ها را برای انجام پایان‌نامه‌های خود مورد استفاده قرار دادند.

فرزانگان تاکید کرد: رشته‌هایی مانند مهندسی زلزله و یا زلزله‌شناسی مهندسی در کشور متکی بر داده‌های دستگاه‌های شتاب‌نگار هستند و در صورت نبود این دستگاه‌ها، باید از داده‌های سایر کشورها استفاده شود.

وی همچنین اظهار کرد: هیچ سازه مهم و استراتژیک بدون در نظر گرفتن پارامترهای زلزله نمی‌تواند طراحی و ساخته شود و مهمترین پارامترهایی که در طراحی مقاوم سازه در برابر زلزله مورد استفاده قرار می‌گیرد، داده‌هایی است که از سوی دستگاه‌های شتاب‌نگار به ثبت می‌رسد.

فرزانگان آئین‌نامه ۲۸۰۰ را آئین‌نامه استاندارد زلزله در کشور دانست و گفت: بخش عمده‌ای از مطالب مرتبط با زلزله و نقشه‌های پهنه‌بندی آن بر اساس داده‌های شتاب‌نگاری است.

تعداد ایستگاه‌های شتاب‌نگاری کشور

این فعال حوزه شتاب‌نگاری زلزله با تاکید بر اینکه در حال حاضر بیش از ۱۱۰۰ ایستگاه شتاب‌نگار فعال در کشور داریم، افزود: در سال ۱۳۹۶ توانستیم با تلاش فراوان تعداد ۲۶۲ دستگاه شتاب‌نگار از نوع نسل چهارم که قابلیت‌های بسیار ارزشمندی را دارند، خریداری و به کشور وارد کنیم و این دستگاه‌ها به تدریج در نقاط مختلف کشور جایگزین دستگاه‌های قدیمی می‌شود.

به گفته رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری، همه ۲۶۲ دستگاه شتاب‌نگاری نسل چهارم خریداری شده به کشور وارد شده است و از این تعداد تاکنون ۶۵ دستگاه نصب شده است و کار نصب بقیه دستگاه‌ها ادامه دارد. این دستگاه‌ها از طریق مودم‌های تلفن همراه اطلاعات خود را ارسال می‌کنند و امکان دسترسی سریع‌تر و برخط را برای اپراتور فراهم می‌کنند.

فزرانگان، اولویت نصب این دستگاه‌ها را مراکز استان‌ها و مناطق لرزه‌خیز دانست و گفت: تعدادی از دستگاه‌های جدید در شهر سرپل ذهاب و سایر شهرهای استان کرمانشاه نصب شده است، ضمن آنکه در تهران، تبریز، مشهد و استان هرمزگان نیز نصب شده‌اند. به طور کلی سیاست ما این است که ابتدا شهرهای بزرگ و پرجمعیت و حساس به لحاظ لرزه‌خیزی را مجهز به این سیستم‌ها کنیم و به تدریج دستگاه‌های جدید را جایگزین دستگاه‌های قدیمی موجود در شهرهای کوچک‌تر و روستاها کنیم.

وی با بیان اینکه با توجه به وسعت کشور، این تعداد دستگاه شتاب‌نگاری برای پوشش کل کشور کافی نیست، افزود: در بررسی‌های زلزله به غیر از سازه‌های بلند و مهم، نیاز است پل‌ها، تونل‌ها و سدها و نیروگاه‌ها به دستگاه‌های شتاب‌نگاری و ثبت کننده زمین‌لرزه مجهز شوند.

این محقق تصریح کرد: تعدادی از سدهای کشور مجهز به دستگاه‌های شتاب‌نگاری است که یا توسط آنها خریداری شده است و یا ما برای آنها نصب کردیم و به آنها خدماتی ارائه می‌دهیم، ولی در مورد نیروگاه‌ها این امر رخ نداده و در زمینه تجهیز سازه‌های مهم و بلند به دستگاه‌های ثبت زلزله متأسفانه در این زمینه پیشرفت چندانی نداریم.

زلزله‌های استان تهران

رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری به تعداد زلزله‌های رخ داده در استان تهران اشاره کرد و گفت: شهر تهران در پهنه‌ای قرار گرفته است که از لحاظ تاریخی لرزه خیز بوده است و بررسی‌های تاریخی گستره شهر تهران و پیرامون آن مانند "ری" نشان می‌دهد که در طول تاریخ زمین لرزه‌های تاریخی بسیاری داشته است.

وی تمرکز مراکز جمعیتی و سیاسی و وجود گسل‌های فعال را از عواملی دانست که اهمیت شهر تهران را دو چندان می‌کند و ادامه داد: علاوه بر آن آسیب پذیری این شهر را نیز افزایش داده است، از این رو در شبکه شتاب‌نگاری به استان و شهر تهران توجه بیشتری داشتیم، به گونه‌ای که در مجموع ۹۸ ایستگاه در کل استان تهران داریم که از این تعداد ۴۶ ایستگاه مجهز به دستگاه جدید شتاب‌نگاری است و از ۹۸ ایستگاه در استان تهران ۵۹ ایستگاه در شهر تهران مستقر شده است.

فرزانگان با بیان اینکه در استان تهران تمرکز ما بر شهر تهران بوده است، افزود: از ۵۹ ایستگاه شتاب‌نگاری شهر تهران ۳۶ ایستگاه آن از دستگاه‌های شتاب‌نگار استفاده شده است و ما درصدد هستیم که تعداد دستگاه‌های جدید شتاب‌نگار شهر تهران را اضافه کنیم.

وی با بیان اینکه شبکه ایستگاه شتاب‌نگاری در تهران از تراکم خوبی برخوردار است، اظهار کرد: از تعداد زمین‌لرزه‌هایی که از سال ۱۳۵۳ در استان تهران و مناطق پیرامون آن رخ داده است، ۴۴۷ رکورد ثبت کردیم. یعنی ۴۴۷ شتاب نگاشت به ثبت رسیده است.

فرزانگان اضافه کرد: از این تعداد ۲۱۲ رکورد مربوط به ایستگاه‌هایی بوده که در شهر تهران مستقر شده است و ۲۳۵ رکورد از سوی ایستگاه‌های استان تهران به ثبت رسیده است.

به گفته وی، بیشترین شتاب ثبت‌شده در استان تهران در ایستگاه فیروزکوه بوده که شتاب آن در حدود ۴۰۲ سانتیمتر بر مجذور ثانیه است و بزرگی زمین لرزه‌ای که مسبب این شتاب بوده، حدود ۴.۲ بود؛ ولی در شهر تهران بیشترین شتابی که ثبت کردیم، ۵۶ سانتیمتر بر مجذور ثانیه بوده که زلزله مسبب آن با بزرگی ۴.۴ گزارش شد.

وی خاطر نشان کرد: در شهر تهران و پیرامون آن عمدتاً زمین لرزه‌های متوسط داشتیم و زمین لرزه با بزرگای بیش از ۶ در چند دهه اخیر نداشتیم، ولی زمین لرزه با بزرگای ۵ و کمتر تعدادی در استان تهران روی داده است.

رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری اظهار کرد: بیشترین ایستگاه‌های فعال شتاب‌نگاری شهر تهران در شرق استان تهران و در مناطقی چون مشا، فیروزکوه، لواسان، فشم و دماوند مستقر است و از نظر شتاب‌نگاری بخش‌های شرق تهران فعال‌تر از بخش غربی تهران در چند سال اخیر بوده، ولی زمین لرزه سال ۹۶ منطقه ملارد نشان داد که غرب استان تهران نیز از پتانسیل زمین‌لرزه برخوردار است.

نصب دستگاه جدید شتاب‌نگاری در دماوند

وی در خصوص تجهیز منطقه دماوند با دستگاه‌های نسل جدید شتاب‌نگاری، گفت: در حال حاضر در شهر دماوند و فیروزکوه در هر کدام یک دستگاه نسل چهارم شتاب‌نگاری نصب شده و در برنامه داریم که در امتداد مسیری که به استان مازندران می‌رسد، در شمال کوه دماوند این دستگاه‌ها نصب شود تا بتوانیم پوشش مناسبی داشته باشیم.

رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری ابراز امیدواری کرد که با خریداری دستگاه‌های بیشتر شتاب‌نگاری، این پوشش متراکم‌تر شود.