این ایده سال 2013 برای نخستین بار از سوی سرجیو کاناورو، پزشک ایتالیایی و از اعضای گروه مدل سازی پیشرفته عصبی تورین ایتالیا و با هدف افزایش طول عمر بیماران نخاعی یا افراد مبتلا به بیماری های پیشرفته سرطانی مطرح شد. کاناورو قصد داشت با اعلام این پروژه در کنفرانس آکادمی جراحان، از پزشکان و جراحان سراسر دنیا برای همکاری در این طرح بزرگ تحقیقاتی دعوت به عمل آورد. برخی پزشکان تحقق ایده پیوند سر با بدن را امکان پذیر می دانند، این در حالی است که گروهی دیگر از محققان موانع اخلاقی را محدودیت بزرگی در رسیدن به این هدف بزرگ مطرح شده در دنیای پزشکی قلمداد می کنند.

نخستین داوطلب از روسیه

دکتر سرجیو کاناورو، مدعی است که می تواند سر «والری اسپریدونوف» روس را به بدن فرد دیگری ـ که از نظر شرایط جسمانی سالم است و به علت مرگ مغزی قادر به ادامه زندگی نیست ـ پیوند بزند.

این بیمار که متخصص رایانه و از اهالی ولادیمیر روسیه است، به نوعی بیماری ژنتیک نادر به نام تحلیل عضلانی نخاعی یا «وردیتک هوفمن» مبتلاست.

والری به بیماری ژنتیک سختی مبتلاست که موجب شده است رشد عضلانی او در دوران کودکی متوقف شود. رشد استخوانی و عضلانی این بیمار هماهنگ نیست و در نتیجه عضلات بیمار توانایی پشتیبانی از اسکلت استخوانی بدن او را ندارد. او در دوره 30 ساله زندگی خود با محدودیت های بسیاری مواجه بوده است و به ناچار برای انجام همه کارهای روزمره زندگی به حمایت و کمک های دیگران نیاز داشته است. این بیمار از همان دو سال پیش که کاناورو ایده پیوند سر را مطرح کرد، با این پزشک ایتالیایی از طریق پست الکترونیک در ارتباط بوده است. وی با وجود آگاهی از همه خطرات احتمالی که در انجام این پیوند وجود دارد، تصمیم گرفته است برای تجربه یک زندگی جدید، شانس خود را امتحان کند.

ایده ای که دور از انتظار است

ادعای جراح ایتالیایی مبنی بر پیوند سر انسان با واکنش های مختلفی روبه رو شده است. پیوند اعضا یکی از راهکارهای جدید علم پزشکی برای نجات جان انسان هاست. در پیوند سر کل مجموعه سر همراه نخاع روی بدن جدید پیوند زده می شود. دکتر چاد گوردون، جراح پلاستیک و اعصاب دانشگاه جان هاپکینز بر این باور است هیچ راهی برای پیوند مغز و نخاع وجود ندارد که بتواند توانایی انجام حرکات فیزیکی و حسی را پس از پیوند تضمین کند. او می گوید شاید این رویا در 100 تا 150 سال آینده محقق شود؛ اما بدون تردید دست یافتن به چنین موفقیتی تا سال 2017 دور از انتظار است.

پزشک ایتالیایی که این ایده جنجالی را در دنیای پزشکی مطرح کرد معتقد است اکنون همه فناوری های موردنیاز برای پیوند سر به بدن اهداکننده وجود دارد.

به گفته این محقق، شاید بتوان از یک ماده چسب مانند به نام پلی اتیلن گلیکول برای اتصال دو سر طناب نخاعی استفاده کرد. بر این اساس چهار هفته زمان لازم است تا زخم های محل اتصال دو سر طناب نخاعی بهبود پیدا کند. پیش بینی می شود بعد از این مدت بیمار بتواند بدن و سر خود را بدون وجود هر گونه مشکلی حرکت دهد و حتی بتواند با صدای خودش صحبت کند. دکتر کاناورو مدت زمان انجام این عمل جراحی سخت و پیچیده را 36 ساعت پیش بینی کرده است. با توجه به مخالفت هایی که در این زمینه از سوی پزشکان وجود دارد، اما ممکن است کاناورو نتواند تیم پزشکی مورد نیاز برای انجام این پیوند را کنار هم جمع کند.

پیوند نخاع، شرط موفقیت پیوند سر

نمونه ای از عمل پیوند سر در دهه 1970 میلادی از سوی رابرت وایت روی میمون های زروس انجام شد که به دلیل ناتوانی پزشکان در پیوند نخاع، این میمون نتوانست بیش از چند روز به زندگی ادامه دهد. در روش مطرح شده از سوی این عصب شناس، بدن فرد گیرنده پیوند در شرایط ایست موقت قلبی قرار می گیرد. سر و نخاع فرد گیرنده و دهنده پیوند تا 12 درجه سانتی گراد سرد می شود.

بر اساس این روش، اکسون یا همان رشته های عصبی بلند خارج شده از سلول های عصبی سالم باقی می ماند و متخصصان یک ساعت زمان دارند تا سر فرد دهنده عضو را به بدن فرد گیرنده، پیوند بزنند.

کاناورو برای اثبات نظریه جدید خود به آزمایش های مشابه روی موش ها استناد می کند. در این آزمایش ها که در دانشگاه دوسلدورف انجام شده، حیوانات سلامت خود را به دست آورده اند. اما حتی این یافته های جدید نیز با واکنش هایی از سوی مخالفان همراه بوده است. پزشکان مخالف با این طرح بر این باورند در زمینه پیوند عصب ها محدودیت هایی وجود دارد که هنوز برطرف نشده است. ایجاد اختلال در عملکرد عصبی بدن یکی از چالش های اساسی در این زمینه است. بر این اساس پزشکان مخالف کاناورو می گویند هنوز دانش و فناوری موردنیاز برای پیوند نخاع توسعه نیافته است و امکان دسترسی به موفقیت در انجام عمل پیوند سر پس از موفقیت در پیوند نخاع فراهم می شود.

دستاورد مهمی در تاریخ پزشکی

کاناورو مدعی است موانع موجود در مسیر انجام مراحل اولیه این پیوند یا به عبارتی پیوند نخاعی و سرکوب سیستم ایمنی بدن از میان برداشته شده است و تا سال 2017 این پیوند روی نخستین داوطلب انجام خواهد شد.

به گفته این پزشک، در این عمل جراحی ابتدا باید دمای سر فرد گیرنده و دهنده پیوند کاهش پیدا کند. تا زمانی که سلول ها بتوانند کمبود اکسیژن را تحمل کنند، حفظ می شوند.در مرحله بعد بافت های اطراف گردن جدا شده و عروق خونی با استفاده از لوله های ظریفی به هم متصل می شود. سپس نخاع فرد دهنده پیوند قطع می شود و سر او روی بدن فرد گیرنده پیوند قرار می گیرد. در نهایت عضلات بخیه می شود و فرد مدت چهار هفته در کمای مصنوعی قرار می گیرد. در این دوره اعصاب و نخاع از طریق شوک های الکتریکی منظم و ضعیف به طور مداوم تحریک می شود تا پیوندها و ارتباطات عصبی جدید تقویت شود. اتصال نخاع به مغز بزرگ ترین چالش پیش رو در این زمینه است. هر چند به مرحله عمل رسیدن این فرضیات بعید به نظر می رسد، با این حال اگر پزشکان بتوانند به چنین موفقیتی دست پیدا کنند، پیوند سر را می توان آغاز انقلابی تازه برای فنون جراحی در پزشکی قلمداد کرد.

دو روی سکه پیوند سر

داوطلب شدن یک بیمار روس برای انجام این پیوند، سروصدای زیادی را در دنیای پزشکی به راه انداخته است و به نظر می رسد با اعلام این خبر، تحقق این ایده دور از انتظار، بیش از پیش به واقعیت نزدیک شده است. اما این تنها یک روی سکه است. آن روی سکه پزشکانی هستند که بر این باورند همچنان در دنیای واقعیت موانعی برای رسیدن به این هدف وجود دارد که می تواند به مرگ فرد گیرنده پیوند منجر شود.