طی سالهای اخیر استفاده از سامانه های مکان یاب ماهواره ای یکی از ابزار استاندارد اکثر ارتش های دنیا در بحث هایی مثل مسیر یابی و هدف گیری یگان های مختلف نظامی و بهره گیری از مهمات هوشمند است. سامانه هایی مثل GPS آمریکایی، گلوناس روسی و بیدو چینی از جمله این سیستم های هدایتی به شمار می آیند. اگرچه ارتش های غربی بیشتر و بیشتر به سمت استفاده از هدایت ماهواره ای رفته اند اما تحولاتی در شرق دنیا باعث شده آمریکایی ها و متحدانشان به میدان نبردی بدون ماهواره هم فکر کنند؛ یا حداقل تصور کنند ممکن است اخلال گسترده در این توانمندی، نیاز به بازسازی سریعتر زیرساخت های موجود را حساس تر از گذشته جلوه دهد.

استفاده از مهمات و هدایت ماهواره ای خصوصا در جنگ های دهه های اخیر مثل عملیات ناتو در یوگوسلاوی سابق، عراق یا افغانستان باعث شد تا کشورهای رقیب غرب به نوعی به دنبال مطالعه راه های مقابله با سامانه های هدایت ماهواره ای بروند و با توجه به نگاه خصمانه برخی کشورهای غربی به منافع و مرزهای جمهوری اسلامی ایران، کشورمان از جمله پیشگامان این حوزه به شمار می رود؛ موضوعی که شاید اثبات آن تا چندی پیش، امری اغراق آمیز و غیرقابل باور برای برخی کارشناسان نظامی داخلی و خارجی محسوب می شد اما اکنون و با اعترافات مقامات آمریکایی، شکل واقعی به خود گرفته است.

مقابله سخت؛ روش قدیمی و گران قیمت

از زمان جنگ سرد، هر دو کشور آمریکا و شوروی سابق در بحث تسلیحات ضد ماهواره فعال بوده و مدل های عملیاتی را نیز به بازار عرضه کردند؛ موشک هایی که عمدتا قادر به خارج شدن از جو زمین و نابودی ماهواره ها در مدار زمین هستند که البته در سالهای اخیر چین نیز به جمع کشورهای دارای فناوری سلاح های ضد ماهواره پیوسته است.

موشک آمریکایی SM-۳ با قابلیت نابودی ماهواره ها

توسعه سلاح های ضد ماهواره باعث شد کشورهای حاضر در این بخش، پیمان نامه هایی را برای محدودیت این تسلیحات امضاء کنند. از طرف دیگر فناوری و هزینه دست یابی به این نوع از سلاح ها بسیار بالا بوده و به همین دلیل در اختیار تعداد بسیار محدودی از کشورهای جهان است.

مقابله نرم؛ جمرها وارد می شوند

اما راه دیگر برای مقابله با هدایت ماهواره ای، اخلال در امواج است. در این روش نه منبع ارسال امواج، بلکه خود امواج دچار اخلال می شوند، کاربران آن دچار مشکلات متعدد شده و در بسیاری از موارد با قطع سیگنال رو به رو خواهند شد. شاید بتوان ۴ کشور را به عنوان پیشرو در بحث اخلال در امواج جی پی اس در جهان معرفی کرد که شامل روسیه، چین، کره شمالی و ایران هستند. موارد زیادی خصوصا درباره ایران و روسیه رخ داده که طرف غربی ادعا کرده با اخلال امواج ماهواره ای از طرف مقابل دچار مشکل شده است اما به علت احساس خطر یا سرشکستگی از این موضوع، تلاش دارد به واقعیت ها یا اثرات آن دامن نزند.

شکار جانور قندهار یکی از معروفترین مواردی است که در آن، اخلال و هدایت سامانه ارتباط ماهواره ای یک سامانه رزمی - شناسایی، مورد توجه قرار گرفت. در مورد شکار این پهپاد فوق پیشرفته و سری، بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند نوعی از اخلال در سیستم ارتباط ماهواره ای این پهپاد، از جمله اقدامات مهم و اساسی نیروهای مسلح ایران در مراحل اولیه شکار بود که باعث از دست رفتن کنترل آن برای طرف آمریکایی شد.

جانور قندهار، شکار معروف ایران که احتمالا با اخلال در امواج ماهواره ای رخ داده است

روسها نیز در سوریه، سیستم های اخلالگر متفاوت و جدیدی را برای آزمایش وارد کرده اند و موارد مختلفی از اخلال بر روی سامانه های هواپیماهای غربی گزارش شده است که از جمله آنها تاثیرگذاری روی عملکرد و حرکت برخی هواپیماهای خاص امریکایی بود؛ موضوعی که اگرچه با اعتراض آمریکایی همراه شد، اما طرف روسی به آن اشاره ای نکرد تا مشخص شد روسها در این ماجرا، درست به وسط خال زده اند.

در ایران چند مدل از سیستم های جمر تا به امروز در جریان نمایشگاه ها یا رزمایش های مختلف نیروهای مسلح مشاهده و در برخی از گزارشات و صحبت های مقامات غربی به پیشرفت های ایران در این بخش اشاره شده است. سامانه ای که در تصویر زیر مشاهده می شود اخلالگر GPS و گلوناس بوده و از چهار آنتن نزدیک به هم بهره می برد. به نظر می رسد این سامانه بر اساس گونه های پیشین که دارای یک آنتن بودند توسعه یافته است. از این سامانه برای حفاظت از اهداف خودی در برابر موشک های کروز و بمب های هدایت شونده استفاده می شود.

دو نمونه از اخلال گرهای ایرانی ضد امواج ماهواره ای

همچنین این سامانه می تواند روی پهپادها و سایر سامانه های ارتباطی دریایی، زمینی و هوایی مجهز به سامانه های گیرنده GPS و گلوناس نیز اخلال ایجاد کند .از مشخصات عملکردی نمونه با چهار آنتن اطلاعات خاصی منتشر نشده اما سامانه های تک آنتن که با مشخصه های GPSJ-۱۲، GPSJ-۲۵ و GPSJ-۵۰ نیز شناخته می شوند دارای توان خروجی ۱۲ و ۲۵ و ۵۰ وات هستند .این سامانه ها قابلیت ایجاد اخلال در گیرنده های نظامی و غیر نظامی GPS را در دو باند L۱ و L۲ به صورت مجزا یا همزمان را در محوطه دید مستقیم (LOS) در شعاع بیش از ۶۰ کیلومتر برای نمونه ۱۲ واتی، بیش از ۱۵۰ کیلومتر برای نمونه ۲۵ واتی و بیش از ۲۰۰ کیلومتر در نمونه ۵۰ واتی و با کمینه زاویه ۳۵ درجه دارند و در فرکانس کاری ۲ تا ۲۰ گیگاهرتز کار می کنند.

زنگ ها در واشنگتن به صدا در آمده است

دن کوتس سیاستمدار مشهور آمریکایی که هم اکنون به عنوان اداره ‌کننده اطلاعات ملی که نقش رئیس کل تشکیلات اطلاعاتی آمریکا را دارد در جلسه چندی پیش خود با نمایندگان کنگره این کشور، نسبت به توسعه توانایی های فضاپایه کشورهایی مثل ایران، روسیه و چین که می تواند برتری آمریکا در خارج از جو زمین را به چالش بکشد، هشدار داده است. وی که در این سمت، وظیفه هماهنگ‌ کردن ۱۷ دستگاه اطلاعاتی فعال در ایالات متحده و از جمله سیا را بر عهده دارد، متذکر شده "این توانایی های فضایی، در بخش های شناسایی فضا پایه، جهت یابی و ضد ماهواره هستند و با توجه به سرعت تکنولوژی هایی که به دست دشمنان آمریکا می رسد، به منظور باقی ماندن در رقابت فضایی، باید خلاق تر و سریع تر باشیم. "

کوتس در ادامه تاکید کرده است: در جنگ های آینده، دشمنان آمریکا تلاش خواهند کرد که علیه سیستم های ماهواره ای ما عمل کنند و برتری آمریکا در فضا را از بین ببرند که به نظر جامعه اطلاعاتی آمریکا، چین و روسیه در پوشش فرستادن ماهواره های آزمایشی خود به فضا در حال توسعه توانایی های ضد ماهواره ای خود هستند.

از سوی دیگر ژنرال جان هیتن، فرمانده نیروهای استراتژیک ایالات متحده، روز جمعه این هفته (۲۲ ژوئن) در مجلس نمایندگان آمریکا اعلام کرده که کشورهایی چون ایران در حال تلاش برای ایجاد سلاح برای مقابله فضایی هستند، که در گام های فعلی شامل توسعه ابزاری برای مختل کردن سیگنال های GPS و ارتباطات ماهواره ای است.

همچنین یکی دیگر از بحث های تحقیقاتی دیگر، مربوط به نیروی زمینی آمریکا و نگرانی آنها بر اثرگذاری سامانه های اخلالگر جی پی اس روی مهمات هدایت ماهواره ای آمریکایی است و بر این اساس، نیروی زمینی آمریکا برای سال مالی ۲۰۱۹ میلادی، بودجه ای در حدود ۱۴ میلیون دلار برای تحقیقات در این بخش در نظر گرفته و قرار است در صورت تایید، در سالهای بعد این بودجه به حدود ۵۶ میلیون دلار برسد که مبتنی بر تلاش جهت بی اثر کردن اقدامات کشورهایی چون روسیه و ایران خواهد بود. نیروی زمینی ارتش آمریکا همچنین برای تحقیق و توسعه در بخش مکان، زمان و مسیریابی بدون استفاده از سامانه های ماهواره ای نیز درخواست مبلغی در حدود ۸ میلیون دلار را داده است.

رزمایش آمریکا؛ اطمینان از قدرت ایران

آمریکایی ها با درک شرایط خطرناک و پیشرفت های کشوری همچون ایران در زمینه سامانه های ضد ماهواره چه به شکل مقابله سخت و چه نرم، اخیرا تحرکات گسترده ای را برای نبرد در فضایی بدون وجود ماهواره ها آغاز کرده اند که نشان می دهد این موضوع، برایشان یک تهدید و خطر واقعی است به گونه ای که امسال و در جریان رزمایش هوایی سالیانه پرچم سرخ در آمریکا که تنها استرالیا و انگلیس در آن در کنار واحدهای هوایی آمریکا در غرب ایالات متحده انجام دادند، وضعیت نبرد بدون وجود سامانه های هدایت ماهواره ای شبیه سازی شد. این قطع امواج ماهواره ای به صورت چندین ساعت در روز در بخش های زیادی از غرب آمریکا انجام و باعث شد به بسیاری از مردم عادی نیز درباره اخلال یا قطع شدن سرویس های ماهواره ای هشدار داده شود.

در جریان بررسی و اعلام نیازهای نیروهای مسلح آمریکا برای سال مالی ۲۰۱۹ میلادی، موضوع تحقیق و توسعه امکانات ارتش این کشور برای عملیات در شرایط عدم وجود سیگنال های جی پی اس نیز مطرح و نیازهای آن بررسی شده است. در یکی از این طرح ها، نیروی دریایی آمریکا درخواست بودجه ای در حدود ۶ میلیون دلار برای تحقیق در شرایطی که بتواند چه با استفاده از سامانه های ارتباطی و مکان یابی تحت جی پی اس یا بدون آن به ارتباط و مسیریابی بپردازد، داشته است. از سوی دیگر فرماندهی نیروهای ویژه آمریکا سفارش ناوگان کوچکی از هواپیماهای توربوپراپ با تجهیزات شناسایی و شنود را داده که بخشی از آن مربوط به سامانه های مقاوم در برابر اخلال جی پی اس است.

این موضوع از چنان اهمیتی برخوردار بوده که در جریان سمپوزیوم AUSA Global Force ۲۰۱۸ در ایالت آلابامای آمریکا، بحث درباره ایجاد جایگزین هایی برای زمانهایی که ممکن است سامانه های جی پی اس ارتش آمریکا از دست رفته یا کاملا مختل شوند، مطرح شده و کارشناسان و فرماندهان این کشور روی رسیدن به راه حل و جانشینی برای این سیستم به شکل سریع تاکید و بحث کرده اند. کارشناسان در این جلسه تاکید کرده اند که نیروهای نظامی آمریکا به سرعت نیازمند سامانه های جایگزینی برای جی پی اس های خود هستند تا در صورت بروز درگیری و از دست دادن توان هدایت ماهواره ای با جی پی اس بتوانند عملیات مسیریابی و هدایت را نیز انجام دهند.

در حالی که شاید تصور شد آمریکا به عنوان یک قدرت بزرگ و دارای دشمنان و رقبا ابرقدرتی چون روسیه و چین، بدون توجه به توانمندی های ایران در حال تقویت این حوزه و رفع مشکلات فعلی است، اما خبرها حاکی از ان است که صنایع هوایی اسراییل نیز با احساس خطر در این زمینه، بر سر توسعه سامانه هدایت جی پی اس ضد اخلال با شرکت آمریکایی هانیوال توافق کرده تا هر دو شرکت به صورت مشترک برای بازاریابی و توسعه این محصول تلاش کنند که به نظر می رسد با توجه به اینکه تنها دشمن اسرائیل با چنین توانمندی، جمهوری اسلامی ایران است، آنها متوجه شده اند بدون تحلیل و برنامه ریزی در این زمینه، نمی توانند با قدرت دفاعی جدید کشورمان مقابله کنند.

بررسی و تحلیل مجموعه ای از این اخبار، حکایت از آن دارد که فرماندهان آمریکایی و اسرائیلی به صورت جدی نگران از دست دادن توانایی های ماهواره ای خود در هر درگیری فرضی هستند و آنچه به عنوان توانمندی جدید کشورهایی چون ایران اعلام می شد، یک تکنولوژی صد درصد دفاعی و در راستای دفاع از مرزها و منافع کشورمان است که نمی توان بر آن خرده یا فشاری وارد کرد؛ لذا بهترین کار، تلاش و برنامه ریزی است؛ همان چیزی که متخصصان دفاعی ایران سالها به آن عمل کرده و اکنون یکی از مهمترین قدرت های امریکا و اسرائیل در حمله به سایر کشورها را فلج کرده اند.