متاسفانه پوکی استخوان در کشور ما به ویژه در خانم های میانسال و مسن شیوعی بالا دارد، بر اساس آمارها 80 درصد خانم های ایرانی بالای 40 سال یک استخوان پوک دارند و هر ساعت یک شکستگی لگن در سطح کشور رخ می دهد.

بر اساس تخمین بنیاد بین المللی استئوپروز در حال حاضر 220 میلیون نفر از زنان سراسر دنیا از این بیماری رنج می‌برند، به طور کلی تخمین زده می‌شود که 53 درصد خانم‌های سفیدپوست یائسه، در یکی از نواحی لگن، کمر یا انتهای ساعد دچار پوکی استخوان هستند.

آمار پوکی استخوان در بین ایرانی ها

افشین استوار رئیس دفتر بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت و رئیس مرکز تحقیقات پوکی استخوان پژوهشگاه غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌وگو با خبرنگار حوزه بهداشت و درمان گروه علمی پزشكی باشگاه خبرنگاران جوان؛ با اشاره به آمار شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان در خانم‌ها و آقایان ایرانی، اظهار کرد: از هر 3 خانم بالای 50 سال یک نفر دچار شکستگی لگن می‌شود و این آمار در آقایان یک‌ نفر از هر 5 نفر است.

وی با بیان اینکه پوکی استخوان به بیماری‌ خاموش مشهور است، گفت: کاهش تراکم استخوان عوارض بسیار جدی بدنبال دارد که مهمترین عارضه آن شکستگی است. در حال حاضر آماری دقیق از شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان نداریم، مطالعات مختلف در این زمینه صورت گرفته است و آمار شکستگی‌ها بین 30 تا 300 نفر در 100 هزار نفر برآورد شده است.

استوار افزود: بر اساس آخرین مطالعه نظامند در کشور شیوع پوکی استخوان در کشور 17 درصد تخمین زده شده و این آمار در سنین مختلف متفاوت است، 40 درصد خانم‌های بالای 50 سال و 10 درصد آقایان بالای 50 سال از پوکی استخوان رنج می‌برند.

وی با اشاره به شیوع بالای استئوپنی در کشور گفت: کاهش تراکم استخوانی یا استئوپنی که پیش از پوکی استخوان است به ویژه در میان خانم‌ها شایع است و در مجموع 80 درصد خانم‌های بالای 40 سال پوکی را در بعضی از استخوان‌های خود دارند.

خطرناک ترین شکستگی های پوکی استخوان مقصر اصلی است

رئیس مرکز تحقیقات پوکی استخوان پژوهشگاه غدد علوم پزشکی تهران تأکید کرد: شکستگی‌ها به ویژه شکستگی‌های بدون ضربه و حادثه را باید به عنوان نشانه ای برای پوکی استخوان تلقی کرد، در صورت بروز شکستگی بی علت، فرد باید به سرعت با مراجعه به پزشک از نظر پوکی استخوان بررسی شود.

وی با اشاره به شکستگی‌های خطرناک ناشی از پوکی استخوان، اظهار کرد: شکستگی‌های خطرناک در ستون مهره‌ها اتفاق می‌افتد، شکستگی‌هایی که منجر به کوتاهی قد و کمردرد مزمن در سالمندان خواهد شد.

شکستگی که قاتل جان شماست

استوار ادامه داد: شکستگی‌ لگن خطرناک‌ترین نوع شکستگی ناشی از پوکی استخوان است، گاهی بر اثر این عارضه، سر استخوان ران می‌شکند و شکستگی ممکن است منجر به مرگ شود. در این نوع از شکستگی کیفیت زندگی بیشتر بیماران کاهش پیدا کرده و فرد پس از این اتفاق دیگر نخواهد توانست مانند قبل راه برود.

رئیس مرکز تحقیقات پوکی استخوان پژوهشگاه غدد علوم پزشکی تهران با بیان اینکه 20 درصد شکستگی‌های لگن موجب مرگ افراد می‌شود، گفت: در 50 درصد موارد افرادی که دچار شکستگی لگن شده‌اند، برای راه رفتن نیاز به کمک یا عصا دارند و در 80 درصد موارد فرد هرگز نمی‌تواند به زندگی پیش از شکستگی بازگردد.

چه عواملی سبب ایجاد پوکی استخوان می شوند؟

برخی عوامل بروز پوکی استخوان  قابل کنترل و پیشگیری هستند که در این بین می توان به موارد زیر اشاره کرد:

جنسیت: شیوع پوکی استخوان در زنان بیشتر از مردان و روند كاهش تراكم استخوان در مردان از سرعت كمتری برخوردار است، پس از 56-70 سالگی ، اين روند در زنان و مردان برابر می شود.

سن: با افزایش سن، احتمال بروز پوکی استخوان افزایش پیدا می کند.

یائسگی: با شروع یائسگی، تولید هورمون استروژن در تخمدان‌ها متوقف می شود،  از این رو پس از یائسگی، سرعت کاهش توده استخوانی بالا
می رود، زنانی که قبل از سن ۵۳ سالگی یائسه می شوند یا کسانی که تخمدان هایشان با جراحی برداشته می شود بیشتر در معرض پوکی استخوان قرار دارند.

سابقه خانوادگی: وراثت بر تراکم توده استخوانی و سرعت کاهش آن موثر است.

نوع استخوان بندی: استخوان بندی های ظریف و کوچک، کوتاهی قد و یا لاغری، فرد را مستعد پوکی استخوان می کند.

نژاد: برخی نژاد‌ها مانند ساکنین اروپای شمالی یا آسیای جنوب شرقی، بیشتر در معرض پوکی استخوان قرار دارند.

ابتلا به برخی از بیماری ها: بیماری‌هایی نظیر پر کاری غده تیروئید، بیماری غده پاراتیروئید، پر کاری یا کم کاری (کم کاری غدد جنسی و
بیماری غدد فوق کلیوی) کم کاری یا پرکاری ممکن است فرد را در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار دهد.

عواملی که قابل کنترل و پیشگیری هستند:

وزن: کاهش وزن بیش از حد طبیعی، سبب کاهش استحکام استخوان‌ها می شود.

 تحرک: عدم تحرک و فعالیت، روند کاهش توده استخوان‌ها را تسریع می کند.

تغذیه: مصرف ناکافی کلسیم و ویتامین  D به تدریج سبب پوک شدن استخوان‌ها می‌شود.

دخانیات: مصرف سیگار از جمله عواملی است که نقش آن در بروز پوکی استخوان ثابت شده است.

استفاده طولانی از برخی دارو‌ها: استفاده از داروهایی نظیر کورتون و داروهای ضد تشنج سبب کاهش تراکم استخوان‌ها می شوند.

از کجا بفهمیم پوکی استخوان داریم؟

با یک آزمایش ساده  تراکم توده استخوان (BMD)  در قسمت های مختلف بدن مانند ستون فقرات و استخوان ران بدست می آید، سنجش به وسیله انرژی اشعه ایکس مهمترین راه اندازه گیری BMD است.

استوار با اشاره به تشخیص پوکی استخوان از طریق سنجش تراکم استخوان، ادامه داد: توصیه می‌شود برای تشخیص و درمان به موقع پوکی استخوان افراد بالای 50 سال برای بررسی وضعیت استخوان خود به پزشک مراجعه کنند تا پزشک خطر شکستگی را بررسی کرده و در صورت لزوم سنجش تراکم استخوان را  تجویز کند.

نقش کلیدی کلسیم در پیشگیری از پوکی استخوان

 مصرف موادغذایی کلسیم  دار و ویتامین D در پیشگیری از پوکی استخوان موثر است، همچنین مصرف برخی موادغذایی مانند نمک و قهوه در کاهش جذب کلسیم تاثیرگذار هستند.

باید دانست 99 درصد کلسیم بدن در استخوان ها و دو سوم بافت استخوان نیز از کلسیم و سایر مواد معدنی تشکیل شده است، استخوان ها منبع ذخیره ای برای کلسیم و فسفر هستند و در مواقع لازم کمبود های غذایی را جبران می کنند.

در صورت مصرف ناکافی کلسیم، بدن  برای حفظ سطح کلسیم پلاسما و برای پیشگیری از اختلال عملکردها  از استخوان کلسیم  برداشت می کند تا سطح کلسیم خون ثابت بماند.

میزان ذخیره کلسیم در استخوان ها با سن نسبت عکس دارد و  کاهش ترشح اسید معده و نیز کاهش تولید ویتامین «د» در پوست سالمندان به طور چشمگیری موجب کاهش جذب کلسیم  می شود.

همچنین برخی داروها مانند داروهای ضد صرع می توانند برجذب یا دفع کلسیم از بدن تأثیر گذاشته و توده استخوانی را کاهش دهند،  آنتی اسیدهای حاوی آلومینیوم باعث افزایش دفع ادراری کلسیم می شود .

استوار با اشاره به راه‌کارهای پیشگیری از پوکی استخوان گفت: برای جلوگیری از پوکی استخوان فرد باید از دوران کودکی و جوانی زندگی سالمی داشته باشد و در این دوران از مصرف مواد غذایی ناسالم، سیگار و الکل اجتناب کند همچنین با افزایش تحرک بدنی و مصرف غذاهای حاوی کلسیم و ویتامین D سلامت استخوان‌های خود را تضمین کند.

چه بخوریم تا پوکی استخوان نگیریم؟

شیر کم چرب،کشک، پنیر، ماست، سبزی ( برگ تربچه ،جعفری ، کلم پیچ ،گل کلم )، لوبیا (لوبیا سفید ، لوبیا چیتی،لوبياي سويا )، مغزها( فندق ، پسته ، کنجد )، ماهی آزاد ، ساردین ، کیلکا و عصاره استخوان از بهترین منابع تامین کننده کلسیم مورد نیاز بدن شماست.

ورزش سپر دفاعی در برابر پوکی استخوان

ورزش و تحرک بدنی عاملی مهم در پیشگیری از پوکی استخوان محسوب می شود؛ تمرینات ورزشی منظم از نوع تحمل وزن سبب دوباره سازی، محکم شدن و تقویت استخوان می شود، ورزش خصوصا در دوران جوانی به تولید حداکثر توده استخوانی کمک می کند و روند پوکی استخوان را کند می کند.

اگر شخصی به مدت طولانی بی حرکت شود در هر ماه  درصد 4 از توده استخوانی او کاسته می شود و در این بین ورزش به میزان 3  روز در هفته و هر بار 45 دقیقه ویا 5 روز در هفته و هر بار 20 دقیقه در سنین میانسالی تا پیری (بین 35 تا 74سالگی) باعث افزایش توده استخوانی می شود.

درمان پوکی استخوان را جدی بگیرید

رئیس مرکز تحقیقات پوکی استخوان پژوهشگاه غدد علوم پزشکی تهران با بیان اینکه درمان پوکی استخوان طولانی مدت است، گفت: فرد مبتلا به پوکی استخوان باید چند سال روند درمان را طی کند، اما اغلب مبتلایان به دلیل آنکه علائم پوکی استخوان و خطر شکستگی را حس نمی‌کنند، درمان خود را قطع کرده و در نتیجه پوکی استخوان در بدن آن ها باقی می‌ماند،‌در نتیجه در سنین بالاتر با یک زردی کوچک یا افتادن شکستگی در استخوان اتفاق می‌افتد و این شکستگی‌ها عوارض بسیار جدی بدنبال دارد.

وی با اشاره به ورود شکستگی‌های مکرر ناشی از پوکی استخوان گفت: باید درمان پوکی استخوان را جدی گرفت زیرا 50 درصد موارد شکستگی در کسانی اتفاق می‌افتد که یک بار شکستگی را تجربه کرده‌اند، هرچه تعداد شکستگی‌ها بیشتر شود ناتوانی فرد نیز افزایش پیدا می‌کند.

کوتاهی قد  که با پوکی استخوان در پیری سراغتان می آید

درد شدید، کاهش قد 4-16 سانتی متری، بدشکلی - ایجاد برآمدگی یا انحنا در پشت، کنترل ضعیف مثانه، ضعف کیفیت زندگی، افزایش مرگ و میر از عوارضی است که با درمان نشدن پوکی استخوان گریبانگیر افراد می شود.

مطالعه ای که از شیوع دقیق پوکی استخوان و شکستگی ها خبر می دهد

وی با اشاره به شیوع پوکی استخوان در کشور گفت: مطالعات متعدد برای شیوع پوکی استخوان در کشور انجام شده است و از ابزارهای متفاوت برای دستیابی این آمارها استفاده کرده‌ایم.

در مورد شیوع پوکی استخوان آمار استانی نداریم، اما مطالعه‌ای طراحی کرده‌ایم که بر اساس آن در سال آینده می‌توانیم آمار شیوع پوکی استخوان را در کشور اعلام کنیم.

استوار با اشاره به یک مطالعه ملی برای آمار دقیق پوکی استخوان و بیماری‌های مرتبط با آن گفت: مطالعه ای برای آمار دقیق شیوع پوکی استخوان، ضعف عضلانی یا سارکوپنی و کمبود ویتامین D و عوامل خطر مرتبط تحت عنوان مطالعه چند مرکزی استئوپروز ایرانیان در حال انجام است، در این مطالعه، تحقیقات در 5 تا 6 استان کشور به عنوان نماینده کل جمعیت کشور انجام می شود و نتیجه این مطالعه درباره پوکی استخوان در سطح ملی اعلام خواهد شد.