از همان آغاز امامت و سال‌های ابتدایی پس از ظهور اسلام، مشخص بود که هر روز با روز قبل متفاوت است. چالش‌ها و دست انداز‌هایی که مقابل امامان ما قرار می‌گرفت، هر کدام متفاوت با هم بود. به همین دلیل، بر کسی پوشیده نیست که تمامی امامان شیعه، برای دستیابی به هدفی مشترک، وضایف مختلفی داشتند. هر چند اشتراکاتی میان این وظایف وجود داشت، که در برهه ای پررنگ تر می شد. بنابراین متناسب با شرایط زمان هر کدام از ائمه اطهار(ع)، تمرکز فعالیت هایشان بیشتر در حوزه‌ای خاص بود. مثلا جهاد علمی برای امام صادق (ع) بیش از هر برهه‌ای دیده می‌شد. طبق آنچه در تاریخ اسلام و روایات فرزندان و نوادگان امام هشتم (ع) بیان شده است، برگزاری مناظرات علمی از جمله وظایف و رسالت‌های مهمی بوده است که به دوش امام رضا (ع) قرار داشته است.

در خصوص کانون فعالیت‌های امام رضا (ع) با حجت الاسلام و المسلمین مهدی آذر طوسی کارشناس مذهبی و مدرس دانشگاه گفتگو کردیم. وی در خصوص بارز‌ترین ویژگی‌های این امام رئوف (ع) به خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان گفت: ویژگی‌ها و فضائل امام هشتم (ع) فراوان است و من به بیان سه ویژگی از حضرت رضا (ع) اکتفا می‌کنیم. این سه ویژگی شامل علم، تواضع و امامنت داری است.

این کارشناس مذهبی ادامه داد: شهرت علمی حضرت رضا (ع) تا جایی بود که لقب عالم آل محمد (ص) را برای ایشان انتخاب کردند. البته کسی گمان نکند که سایر اهل بیت (ع) این ویژگی را نداشتند؛ همه ائمه اطهار (ع) مجموعه‌ای از صفات والا را در خود داشتند و از نظر علمی بی بدیل بودند، اما بر اساس عنصر زمان و مکان، وظیفه تبلیغی، حفاظت و حراست از کیان اسلام برای هر کدامشان متفاوت بود. یکی از ائمه اطهار (ع) موظف بودند که جهاد کنند و دیگری برای شکوفایی علم اسلامی، مامور شده بودند، مجالس و مناظرات علمی برگزار کنند.

لقبی که از گذشته برای امام رضا (ع) تعیین شده بود

حجت الاسلام و المسلمین آذر طوسی در ادامه به تشریح فعالیت‌های علمی امام رضا (ع) پرداخت و گفت: از امام کاظم (ع) روایت است که به فرزندانشان می‌فرمودند، این برادرتان علی، عالم آل محمد (ع) است؛ مسائل خود را از او بپرسید و مطالب او را نگه داری کنید. من از پدرم شنیدم که مکرر می‌گفتند، عالم آل محمد (ع) فرزند تو خواهد بود. امام صادق (ع) به امام کاظم (ع) گفتند که‌ ای کاش من او را می‌دیدم که هم نام امیر المومنین (ع) است و نامش علی است؛ بنابراین لقب عالم آل محمد (ص) را امام کاظم (ع) به امام رضا (ع) دادند. واگذاری این لقب از آن جهت است که عصر امام رضا (ع) زمانه علمی و بروز مکاتب گوناگون فلسفی از کشور ها‌ی مختلف بود. مامون عباسی هم که در آن زمان خلیفه بنی عباس بود، کسی بود که مجلس‌های بزرگ علمی برپا می‌کرد؛ خودش دوستدار علم بود و امام علی (ع) در شرح و تبیین خلفای عباسی فرمودند، دانشمندترین این خلفا هفتمینشان که همان مامون است خواهد بود.

استفاده از انجیل و تورات برای اثبات اسلام

وی افزود: یکی دیگر از نمونه‌ فعالیت های علمی امام رضا (ع) که در کتاب عیون اخبار الرضا مفصل به آن اشاره شده است، مناظراتی است که حضرت رضا (ع) با بزرگان اهل کتاب برگزار می کردند. نکته قابل توجه این است که امام (ع) برای اثبات حقانیت اسلام به آیات و روایات استناد نمی‌کردند، بلکه به کتب تورات، انجیل و دیگر کتب آسمانی، اهل کتاب اشاره می‌کردند. این نشان می‌دهد که ما در بحث‌های اسلام شناسی، مطالعات درونی و دیگر مطالعات برونی داریم. کسی که روی کره زمین است، متوجه گرد بودن این سیاره نمی‌شود، اما وقتی که از جو خارج شود، فاصله پیدا کند و مطالعه بیرونی انجام می‌دهد، متوجه خواهد شد که زمین کروی است. اگر کسی از بیرون اسلام را ببیند و مطالعه کند، حقانیت دین به خوبی برایش هویدا خواهد شد. امام هشتم (ع) از خود کتب آسمانی برای حقانیت اسلام استفاده می‌کردند و همه هم سخنان ایشان را می‌پذیرفتند.

التزام عملی به عقاید محکم

این استاد دانشگاه با اشاره به عمل گرایی در سیره امام رضا (ع) بیان کرد: در یکی از مناظرات، هنگامی که استدلال‌ها بالا می‌گرفت و طرف مقابل در حال نرم شدن برای پذیرش اسلام بود، حضرت یک رفتار چالش برانگیز از خود نشان دادند.در حین مناظره، زمانی که اذان گفته شد، امام رضا (ع) تمامی سخن‌ها و استدلال‌ها را قطع کردند و برای اقامه نماز آماده شدند. عده‌ای گفتند، اگر امام (ع) دو دقیقه تحمل می‌کردند، بعد از مسلمان شدن طرف مقابل نماز را اقامه می‌کردند. با وجود این تصورات، کمی تعمل نشان می‌دهد که چقدر رفتار حضرت (ع) مدبرانه و عمیق بوده است. اگر امام (ع) نماز اول وقت را ترک می‌کردند و مناظره را حتی دو دقیقه ادامه می‌دادند، کسانی که مشغول مناظره با فرزند رسول خدا (ص) بودند، ممکن بود بگویند که این صاحب مکتب اسلام خودش پایبندی عملی به واجبات دینش ندارد. امام رضا (ع) با کارشان این پایبندی را نشان دادند.

هم سفره شدن با غلامان و خدمتکاران

حجت الاسلام و المسلمین آذر طوسی در ادامه به فروتنی و تواضع امام رضا (ع) اشاره کرد و اظهار کرد: ابراهیم ابن عباس در کتاب اعلام الوری مفصل، چند ویژگی از این امام رئوف (ع) را نقل می‌کند. او در بخشی از کتاب می‌گوید، هرگز ندیدم امام هشتم (ع) به کسی از خدمت کاران و غلامان بد گویی کند. جون سفره غذا به میان می‌آمد، تمامی دربانان و خدمه را سر سفره می‌نشاندند و در کنار هم غذا می‌خوردند. زمانی که یکی از اصحاب به این موضوع اعتراض کرد، امام در جواب آن صحابه فرمودند، همه ما از یک پدر و مادر هستیم و ملاک تفاوت میان ما، تقواست.

امانت داری، حتی برای اهل کتاب

این کارشناس مذهبی در پایان به ویژگی امانت داری امام رضا (ع) اشاره کرد و گفت: فردی نزد امام رضا (ع) آمد و عرض کرد، یکی از اقوامم از دنیا رفته است؛ تازه گذشته مان به جایی این که برای مسلمان‌ها وصیت کند، برای اهل کتاب وصیت کرده است و اموالش را به فقرای اهل کتابش بخشیده؛ آیا امکان دارد که من تغییری در وصیت نامه او ایجاد کنم؟ حضرت فرمودند: هرگز! این کار تو مصداق خیانت است. این روایت نشان می‌دهد که امام هشتم (ع) تا اندازه‌ای امانت دار بودند که حتی برای اهل کتاب حاضر نبودند این ویژگیشان را کنار بگذارند.