از آب پرتغال تا قرص‌های زینک، سوپ مرغ تا حبه‌های سیر، درمان‌های خانگی متعددی برای سرماخوردگی وجود دارد؛ اما آیا این درمان‌ها از نظر علمی ثابت شده‌اند؟

شاید بتوان گفت تعداد تجربیات و داستان‌های سرماخوردگی به تعداد جمعیت کره‌ی زمین باشد. به‌طورکلی ۲۰۰ نوعویروس سرماخوردگی وجود دارد و از طرفی هم در سراسر جهان تعداد زیادی درمان خانگی برای مبارزه با این بیماری وجود دارد. اما آیا این درمان‌ها نتیجه‌بخش هستند؟

هدف اصلی درمان‌های خانگی، تقویت سیستم ایمنی بدن است. وقتی ویروسی وارد بدن شما می‌شود، به دو سیستم دفاعی بدن حمله می‌کند: سیستم ایمنی، به‌طور غریزی تلاش می‌کند سلول‌های آلوده را حذف کند در حالی‌ که سیستم تطبیقی، پاتوژن‌های مشخصی را هدف قرار می‌دهد که بدن قبلا با آن‌ها ارتباط برقرار کرده است و سلول‌های حافظه را می‌سازد؛ به این صورت بدن می‌تواند در صورت بازگشت ویروس‌ها با آن‌ها مبارزه کند.

به همین دلیل، تمام افراد تنها یک بار در عمر خود به آبله‌مرغان مبتلا می‌شوند؛ در حالی‌ که ممکن است تا آخر عمر حتی چندصد بار به سرماخوردگی مبتلا شوند (دلیل این مسئله هم این است که ظاهر این بیماری در انتقال از فردی به فرد دیگر تغییر می‌کند و سلول‌های حافظه را گیج می‌کنند). سبک زندگی و رژیم غذایی هر دو بر قدرت سیستم ایمنی بدن تأثیر می‌گذارند.

رژیم بر سیستم ایمنی تأثیر می‌گذارد

اما به گفته‌ی چارلز بانگهام، سرپرست بخش بیماری‌های عفونی در کالج سلطنتی لندن، سیستم ایمنی تنها در صورت کمبود ویتامین یا مواد معدنی دچار اختلال می‌شود؛ بنابراین در صورتی‌ که رژیم غذایی نسبتا خوبی داشته باشید، درمان‌های خانگی سرماخوردگی می‌توانند مکمل خوبی باشند. او در ادامه می‌گوید:

اگر با کمبود مواد مغذی حیاتی مثل ویتامین، زینک یا آهن روبه‌رو هستید، استفاده از مکمل این مواد می‌تواند بسیار سودمند باشد؛ اما اگر یک رژیم متعادل و نرمال داشته باشید، خوردن این غذاها کمکی به سیستم ایمنی شما نمی‌کند. 

استفاده از مکمل

بر اساس بررسی روی سرماخوردگی‌های متداول، تأثیر مکمل‌ها بر درمان بیشتر است. اغلب این بررسی‌ها متمرکز بر مکمل‌ها هستند؛ نه مواد غذایی. در واقع تاکنون هیچ پژوهش معتبری در رابطه با تأثیر سوپ مرغ بر درمان سرماخوردگی انجام نشده است.

اما می‌توان سیر را به‌عنوان یک مکمل غذایی در نظر گرفت که برای درمان سرماخوردگی مفید است. در یک بررسی کوچک روی ۱۴۶ فرد بالغ، برای گروهی از آن‌ها، مصرف دارونما و برای گروهی دیگر، مصرف روزانه‌ی سیر به مدت ۱۲ هفته در طول زمستان تجویز شد. گروهی که دارونما مصرف کرده بودند، ۶۵ مورد سرماخوردگی و در مجموع ۳۶۶ روز بیماری را تجربه کردند؛ اما گروهی که سیر مصرف کرده بودند، تنها ۲۴ مورد سرماخوردگی یا در مجموع ۱۱۱ روز بیماری را تجربه کردند.

بر اساس یک بررسی کوچک، مصرف مکمل سیر برای درمان سرماخوردگی مفیدتر از مصرف دارونما است

یکی از متداول‌ترین مکمل‌های سرماخوردگی، ویتامین سی است. بر اساس بعضی پژوهش‌ها، ویتامین سی هم می‌تواند به درمان کمک کند؛ اما نه آن‌قدر که فکر می‌کنید. بر اساس یک بررسی روی ۲۹ شرکت‌کننده که مکمل‌های ویتامین سی مصرف کرده بودند، خطر ابتلا سرماخوردگی پس از مصرف کاهش نیافته است و فقط بعضی علائم کاهش یافته‌اند. از طرفی، مصرف این ویتامین در کودکان منجر به کاهش ۱۴ درصدی مدت سرماخوردگی شد؛ این میزان در بزرگسالان ۸ درصد بود. به اعتقاد بعضی پژوهشگرها، با وجود تأثیر اندک این مکمل‌ها بر روند درمان، امتحان آن‌ها ضرری ندارد.

به همین ترتیب، آب‌پرتقال هم تأثیر چندانی بر روند درمان ندارد زیرا هیچ‌گونه شواهد محکمی مبنی بر بهبود یا پیشگیری از سرماخوردگی با مصرف آب‌پرتقال و حتی کاهش علائم و طول مدت سرماخوردگی وجود ندارد. به گفته‌ی هاری هامیلا،پژوهشگر بهداشت در دانشگاه هلسینکی و مؤلف بررسی مکمل‌های ویتامین سی، آب‌پرتقال به‌اندازه‌ی مکمل‌های روزانه‌ی ویتامین سی تاثیر ندارد.

به نقل از وزارت کشاورزی ایالات‌متحده، یک بطری استاندارد و کوچک آب‌پرتقال ساده تقریبا دارای ۷۲ میلی‌گرم ویتامین سی است؛ این مقدار از حداقل توصیه‌شده‌ی روزانه یعنی ۴۰ میلی‌گرم، بیشتر بوده اما باز هم از مکمل‌ها کمتر است.

بعید است آب‌پرتقال تأثیر چندانی در پیشگیری یا کاهش شدت سرماخوردگی داشته باشد

بر اساس یک بررسی دیگر روی تأثیر مصرف روزانه‌ی زینک بر سرماخوردگی، پس از مصرف این مکمل، مدت گرفتگی بینی یا آب‌ریزش به یک‌سوم، عطسه ۲۲ درصد و سرفه به نصف کاهش یافته‌اند. بنابراین در ۲۴ ساعت شروع علائم، ۸۰ میلی‌گرم قرص زینک استات می‌تواند به درمان سرماخوردگی کمک کند.

به عقیده‌ی همیلا به جای اندازه‌گیری طول مدت علائم، بهتر است به بررسی بازیابی کامل یا درمان کامل سرماخوردگی پرداخته شود؛ زیرا ممکن است افراد قبل از درمان کامل این آزمایش را ترک کنند و داده‌ها تحت تأثیر قرار بگیرند. بر اساس بررسی او روی ۱۹۹ بیمار مبتلا به سرماخوردگی، سرعت درمان و بازیابی افرادی در طول بیماری قرص لوزی شکل زینک مصرف کردند، سه‌برابر بیشتر بوده است. به عقیده‌ی دانشمندان، جذب ویتامین از طریق غذا مفیدتر از جذب ویتامین مکمل است (البته جذب دزهای بالای ویتامین سی از طریق مکمل آسان‌تر و سریع‌تر است).

قرص‌های زینک می‌توانند درد ناشی از سرماخوردگی را کاهش دهند (در صورتی که در طی ۲۴ ساعت پس از پیدایش علائم مصرف شوند)

بااین‌حال، این مسئله برای زینک عکس صحت دارد. به گفته‌ی همیلا تأثیر زینک در قالب قرص لوزی‌شکل بیشتر از غذاهای غنی از زینک یا قرص‌های مدور زینک است. او در ادامه می‌گوید:

قرص‌های لوزی‌شکل زینک به‌کندی در گلو حل می‌شوند و اثر زینک هم محلی است. البته هنوز از مکانیزم بیوشیمیایی این اثر اطلاعاتی در دست نیست اما این قرص‌ها برای تأثیرگذاری باید به‌صورت لوزی‌شکل و بزرگ مصرف شوند؛ به‌طوری‌ که حل شدن آن‌ها در دهان ۳۰ دقیقه طول بکشد.

درمان ضعیف

یکی از مشکلات و پیچیدگی‌های پژوهش‌ها، بررسی کمبود ویتامین سی یا زینک قبل از شروع یک رژیم غذایی است؛ بنابراین تأثیر درمان به این بستگی دارد که شرکت‌کنندگان به‌دنبال رفع کمبود یک ویتامین یا مواد معدنی خاص هستند یا اینکه به‌عنوان یک فرد سالم و بدون کمبود آن را مصرف می‌کنند.

اگر در بررسی‌ها مصرف ویتامین C مؤثر واقع شود، دلیل آن کمبود این ویتامین قبل از شروع برنامه‌ی درمانی بوده است

یکی از مشکلات دیگر، مصرف دارونما است. البته در بعضی بررسی‌ها مانند نمونه‌ی مکمل سیر، یک گروه صرفا دارونما هم وجود دارد. بنابراین حتی اگر شواهد علمی اندک یا محدودی برای درمان‌هایی مثل سوپ مرغ یا آب‌پرتقال وجود داشته باشد، شاید بتوان این غذاها را به‌عنوان دارونما در نظر گرفت.

دارونماها در کاهش بسیاری از علائم از جمله درد تا سندرم روده‌ی تحریک‌پذیر مؤثر هستند؛ اگرچه هنوز دلیل محکمی برای این مسئله وجود ندارد. دارونماها چه به‌صورت ویتامین سی و چه سوپ مرغ، می‌توانند به درمان سرماخوردگی کمک کنند.

بر اساس یک بررسی، افرادی که به خواص درمانی گیاهسرخارگل اعتقاد دارند و آن را روزانه مصرف می‌کنند، نسبت به افرادی که چنین اعتقادی ندارند، دوره‌ی سرماخوردگی کوتاه‌تری را تجربه می‌کنند. عکس این مسئله هم صحت دارد؛ برای مثال، مدت زمان زیادی هم تصور می‌شد که مصرف شیر در هنگام سرماخوردگی، تولید مخاط را مختل می‌کند؛ اگرچه این تصور غلط است اما بر اساس بررسی‌های دیگر، افرادی که معتقدند مصرف شیر باعث اختلال مخاطی می‌شود، علائم بیشتری را پس از نوشیدن آن گزارش کردند.

بااینکه دارونماها معمولا با تجویز پزشکها در آزمایش‌های پزشکی مصرف می‌شوند، اما به گفته‌ی فلیسیتی بیشاپ،استادیار روانشناسی بهداشت در دانشگاه ساوتامپتون، قدرت دارونمای خانگی از زندگی روزمره سرچشمه می‌گیرد. او می‌گوید:

قدرت قرص دارونما از رابطه‌ی اعتماد بین بیمار و متخصص بهداشت سرچشمه می‌گیرد؛ کسی که به مراقبت می‌پردازد و می‌تواند با اطمینان درمان کند. و این دقیقا اعتمادی است که بین والدین و کودکان ایجاد می‌شود. این ماهیت رابطه است که اهمیت دارد.

اگر شخصی معتقد باشد که سوپ مرغ به درمان او کمک می‌کند، این اتفاق خواهد افتاد و سوپ مرغ به‌عنوان یک دارونما عمل می‌کند

به گفته‌ی بیشاپ، علاوه‌بر دوستان قابل اعتماد و خانواده، قدرت دارونما را می‌توان از طریق بازاریابی غذاها افزایش داد. خبر خوب این است که حتی اگر شخص از ماهیت دارونماها آگاه باشد، باز هم علائم او کاهش پیدا می‌کنند. بیشاپ می‌گوید:

وقتی پزشکی، بیمار خود را آگاه می‌کند که داروی مصرفی او در واقع دارونما است، باز هم بیمار با مصرف آن بهبود پیدا می‌کند.

یکی از دیگر آثار مثبت دارونما، در آرامشی است که به بیمار القا می‌شود. به گفته‌ی سارا اسچنکر، متخصص رژیم غذایی، آرامش خوردن سوپ مرغ به فرد مبتلا به سرماخوردگی حس بهتری می‌دهد. بنابراین درمان سرماخوردگی و مقاومت در برابر ویروس‌ها بیشتر به خود شخص وابسته است (از جمله باور فرد به دارونماها و البته تأثیرهای ژنتیکی). او در ادامه می‌گوید:

ژن بعضی افراد نسبت به بیماری‌های مشخص آسیب‌پذیر است. باید به این درک برسیم که از نظر ژنتیکی با یکدیگر تفاوت داریم، شاید بیماری آنفولانزا در یک شخص زیاد جدی نباشد اما آسیب‌پذیری شخص دیگر نسبت به آن کمتر باشد. مقاومت در برابر بیماری‌ها تا اندازه‌ای به ژن‌های شما وابسته است.

اغلب افراد با سیستم ایمنی سالم برای درمان بیماری‌ها می‌توانند به دارونما تکیه کنند. البته مصرف زینک یا مکمل‌های سیر هم می‌تواند مؤثر باشد.