مهم نیست خانه‌‌تان در کجای این کره‌ی خاکی باشد؛ زمین‌‌لرزه پدیده‌‌ای نام‌‌آشنا برای تمامی اهالی این سیاره است. در همین یکی دو سالی که گذشت، از اهالی مناطق ازگله و سرپل ذهاب کرمانشاه در ایران تا اهالی پوئبلا در مکزیک، همگی قدرت ویران‌‌گر زلزله‌‌هایی عظیم را با گوشت و پوست و استخوان خود درک کردند؛ زلزله‌‌هایی که قدرت آن‌‌ها حتی به بالای ۷ درجه در مقیاس ریشتر نیز می‌‌رسید.

در تصاویر مربوط‌‌به زلزله‌‌ی سال ۲۰۱۷ پوئبلا، در شهر هوئیاپان، هنوز هم آثار و بقایای خرابی‌‌های این زمین‌‌لرزه‌‌ی ۷.۱ ریشتری به چشم می‌‌خورد.

در این شهر، یکی از اهالی محلی به‌‌نام «ساودرا» درکنار سازه‌‌ای ایستاده که قرار است خانه‌‌ی جدیدش باشد. اما برخلاف بسیاری از همسایگانش، ساودرا از بلوک‌های بتونی برای بازسازی خانه‌‌اش استفاده نمی‌کند. او از مصالحی استفاده می‌کند که با نام اَبَرخِشت (superadobe) شناخته می‌‌شوند. این ماده درحقیقت یک ماده مبتنی‌‌بر زمیناست که تولید آن نیازمند منابعی خارج از محیط نیست و مزیت مهم آن برای بسیاری از اهالی محلی این منطقه‌‌ی زلزله‌خیز، مقاومت آن دربرابر زمین‌لرزه است.

کیسه‌های پلاستیکی پُرشده از مخلوطی از خاک و آهک روی یکدیگر چیده می‌‌شوند. دیواره‌ای این خانه، پوشیده از سه لایه‌‌ی خاک، آهک، چمن و کود اسب است. در حال حاضر، سقف خانه‌‌ی ساودرا از پارچه‌‌ی برزنتی ساخته شده؛ ولی قرار است که این پارچه به‌‌زودی با آجر سفال‌‌های رسی جایگزین شود. این آجرها برای قرن‌‌ها بخشی از فرهنگ بومی این منطقه بوده‌‌اند. ساودرا می‌گوید:

برای من، داشتن یک خانه‌‌ی ابرخشتی، بیش از همه به‌‌خاطر نوع معماری، استفاده از زمین و استفاده از منابع محلی جذاب است. من علاقه‌‌ی وافری به فرهنگ و آداب و رسوم مردم خود دارم. سال‌‌های درازی است که ما‌‌ خانه‌های خود را از همین زمین می‌‌ساخته‌ایم. ساختن خانه از ابرخشت، این تجربه را به سطح کاملا متفاوتی ارتقا خواهد داد.

ساودرا جوانی است که به شغل بافندگی مشغول است. او به‌‌پیروی از سنت آبا و اجدادی خود، پارچه را با پشم گوسفندان می‌‌بافد و آن‌‌ را با رنگ طبیعی حاصل‌‌ از گیاهان محلی، رنگ‌‌آمیزی می‌‌کند. درکنار این شغل، او زبانناهوتی (Nahuatl) را نیز تدریس می‌‌کند که رایج‌ترین زبان بومی در مرکز مکزیک به حساب می‌‌آید.

او هم خانه‌اش را بر اثر زمین‌لرزه از دست داد و هم مدرسه‌‌ای را که در آن تدریس می‌‌کرد. در این زلزله بیش از ۳۰۰ مورد از جوامع ساکن در این مناطق کوهستانی با مجموع جمعیتی بالغ‌‌بر ۷۵۰۰ نفر متحمل خسارت شدند که دراین‌‌میان، ۱۰ نفر کشته و بسیاری نیز زخمی شدند.

مصالح و دستورالعمل ساخت مورد نیاز ساودرا و خانواده‌اش ازسوی یک گروه معماری با نام Siembra Arquitectura در شهر مکزیکوسیتی تأمین می‌‌شود. هدف این گروه، آموزش و کمک به افراد بی‌‌خانمان‌‌و زلزله‌‌زده برای ساخت ساختمان‌‌هایی مستحکم است.

یکی از مصالحی که این گروه، افراد را تشویق به استفاده از آن می‌‌کنند، ابرخشت است. ابرخشت توسط معماری ایرانی- آمریکایی با نام نادر خلیلی طراحی شد. او برای اولین‌بار ساخت کیسه‌‌های زمینی را در یک سمپوزیوم ناسا در سال ۱۹۸۴ پیشنهاد داد؛ هدف از این چالش در آن زمان، به‌‌اشتراک‌‌گذاری ایده‌‌های شرکت‌‌کنندگان برای چگونگی انجام ساخت‌‌وساز روی کره‌ی ماه و مریخ بااستفاده از مصالح دردسترس بود؛ چراکه به‌‌نظر کارشناسان، انتقال مصالح از زمین به فضا توجیه اقتصادی نداشت.

شیفته خلیلی، رئیس مؤسسه‌‌ی Cal-Earth می‌‌گوید:

زمانی‌که پدرم آن سخنرانی را ارائه داد، دیدگاه او این بود که زمین واقعا طلا است: ۹۹ درصد از مواد موردنیاز شما برای ساخت یک سرپناه، در زمین خودتان وجود دارد. او درباره‌‌ی پایداری و توانمندسازی حقیقی صحبت می‌‌کرد.

مؤسسه‌‌ی غیرانتفاعی Cal-Earth که در سال ۱۹۹۱ توسط پدر مرحوم شیفته تأسیس شد، به مردم یاد می‌دهد که چگونه با استفاده از معماری مبتنی‌‌بر زمین، سازه‌‌هایی پایدار و مقاوم دربرابر بلایای طبیعی بسازند.

ابرخشت مانند خشت معمولی نیست که برای قرن‌ها در این منطقه مورد استفاده قرار می‌‌گرفت. خشت نوعی مصالح مبتنی‌‌بر زمین است که شامل خاک و موادی آلی نظیر ساقه‌‌ی ذرت، علوفه‌‌ی خشک و کود حیوانی می‌شود. این ترکیب یکی از قدیمی‌ترین مواد ساختمانی موجود در جهان بوده که البته ترکیبات دقیق آن می‌‌تواند متنوع باشد.

ابرخشت نیز از خاک و مواد آلی ساخته شده‌ است؛ اما این مخلوط باکمک آهک تقویت می‌شود و سپس در کیسه‌هایی از جنس پلی پروپیلن بسته‌‌بندی می‌‌شود (همان ماده‌ای که برای ایجاد کیسه‌‌های شنی در دیوارهای ساحلی به کار می‌رود). این کیسه‌‌ها روی یکدیگر سوار می‌‌شوند و درمیان لایه‌‌‌‌های سنگین سیم‌خاردار قرار می‌‌گیرد. با این کار، کیسه‌ها در محل خود تثبیت شده و دیوارهایی مستحکم را تشکیل می‌‌دهند.

خانه‌های ساخته‌‌شده با ابرخشت بسیار مقرون‌به‌صرفه هستند و انتظار می‌رود عمر آن‌‌ها تا قرن‌‌ها ادامه یابد. در این جوامع مبتنی‌بر کشاورزی و دورافتاده، ساخت مواد جدید می‌‌تواند ظرفیت خوبی برای خودمختاری و ایجاد مشاغل بهتر به‌‌همراه داشته باشد. شیفته می‌گوید:

پدرم ابرخشت را به‌‌گونه‌‌ای طراحی کرده که قابلیت ساخت در هر مکانی را داشته باشد. ما تاکنون با شرایطی مواجه نشده‌‌ایم که نتوان از این مصالح در آن‌‌جا به‌‌کار برد.

نادر خلیلی ایده‌‌ی ساخت ابرخشت را از سکونتگاه‌‌های کهن واقع در اقلیم‌های خشنی مانند بیابان‌های داغ خاورمیانه الهام‌ گرفته است. سازه‌های ابرخشتی دربرابر ویرانگرترین بلایای طبیعی از خود مقاومت نشان داده‌اند. شواهد حاکی از آن هستند حتی پس از زلزله‌‌ی ۷/۲ ریشتری نپال در سال ۲۰۱۵ و نیز طوفان ماریا در پورتوریکو، ساختمان‌های ابرخشتی هنوز پابرجا مانده بودند.

اکنون خانه‌های بی‌‌شماری در سراسر جهان وجود دارند که از ابرخشت ساخته شده‌‌اند، از پناهگاه‌های اضطراری گرفته تا خانه‌هایی بسیار لوکس و تجملی. امروزه در بسیاری از سازه‌‌ها از این نوع مصالح بهره‌‌ گرفته شده است. به‌‌عنوان نمونه می‌‌توان به سازه‌‌های اردوگاه پناهندگان الزعتری در اردن اشاره کرد که توسط بنیاد بین‌المللی آکسفام احداث گردیده یا بنیاد آموزشی غیرانتفاعی اوجای احداث‌شده در جنوب کالیفرنیا که حتی توانست به‌‌خوبی از پس آتش‌‌سوزی بزرگ توماس در دسامبر سال ۲۰۱۷ نیز برآید.

بسیاری از این سازه‌‌ها گنبدی‌شکل هستند. این نوع طراحی به‌‌دلیل برتری‌‌های فیزیکی موجود در ساختارهای قوس‌‌دار، مقاومت بهتری را دربرابر عوامل محیطی از خود نشان می‌‌دهند. بااین‌‌حال، در اردوگاه‌ها افراد محلی می‌خواستند ساختارهای مرسوم‌‌تری را نسبت به طراحی گنبدی پیاده‌‌سازی کنند. بنابراین گروه Siembra Arquitectura خانه‌‌هایی با ساختار مستطیلی را برای آن‌‌ها طراحی کرد؛ اما آن‌ها مجبور شدند این خانه‌‌های جدید را به‌‌وسیله‌‌ی ستون‌‌هایی در گوشه‌‌ها تقویت کنند.

شیفته خلیلی در ادامه می‌گوید که چشم‌‌انداز مؤسسه‌‌ی Cal-Earth آن است که بتواند گروهی از سازندگان دوره‌دیده را برای شرایط اضطراری به‌‌کار گیرد؛ گروهی که با یک کیسه از لوازم ضروری به مناطق بحران‌‌زده و اردوگاه‌‌های پناهندگان اعزام شوند و با اتکا به زمین و منابع طبیعی، طبق دستورالعمل اقدام به ساخت سکونتگاه کنند. او می‌‌افزاید:

درک اصول ساخت‌‌وساز با ابرخشت، ارتباط نزدیکی با درک ریشه‌‌های معماری باستانی و بومی دارد. ما امروزه می‌توانیم ساختمان‌‌هایی بسازیم که ضمن هماهنگی کامل با طبیعت، پایدار، مدرن و واقعا ایمن باشند. مردم می‌توانند در خانه‌‌هایی زندگی کنند که برای نسل‌‌های متمادی دوام خواهند آورد.

ابرخشت و خشت، هر دو از مزایایی چشمگیر برای استفاده در شرایط آب‌‌و‌‌هوایی بسیار خشن برخوردار هستند. به‌‌عنوان مثال، در منطقه‌‌ای مانند هوئیاپان که در ارتفاع ۲۵۰۰ متری از سطح زمین قرار دارد، دما طی شب می‌‌تواند به نزدیک صفر درجه برسد و در عین‌‌حال، با طلوع آفتاب روزهایی بسیار داغ و سوزان را شاهد خواهد بود. خشت مصالحی با ویژگی‌‌های حرارتی چشمگیر است؛ این ماده می‌‌تواند گرما را طی روز جذب کرده و آن را در طول شب آزاد ‌کند. طی شب نیز این روند معکوس خواهد شد؛ یعنی سرمای هوای شب در خشت‌‌ها جذب می‌‌شود و درنتیجه، طی روز می‌‌توان هوایی خنک و مطبوع را تجربه کرد.

بااین‌‌حال، هنوز ممکن است این سازوکار یک مشکل بزرگ برای افراد محلی به‌‌همراه داشته باشد و آن، زمان لازم برای تولید این‌‌گونه مصالح است. بسته‌به شرایط آب‌‌و‌‌هوایی، ساخت یک خانه با ابرخشت می‌تواند تا سه ماه طول بکشد. تولید مصالح برپایه‌‌ی خشت و ابرخشت شامل فرایند مخلوط‌‌سازی و سپس لگدمالی برای اختلاط بهتر مواد است (در هائیاپان، از نیروی اسب برای این مرحله استفاده شد). انجام این فرایند طی فصول طولانی بارندگی در مکزیک می‌تواند سرعت کار را به‌‌شدت کم کند.

همین مورد یکی از دلایلی است که برخی از افراد، پس از ازدست‌‌دادن خانه‌‌های خود، ترجیح می‌‌دهند خانه‌‌های جدیدشان را با بلوک‌‌های سیمانی بسازند؛ چراکه این روش سریع‌‌تر خواهد بود.

خوان مانوئل اسپینوزا کورتس یکی از اولین افراد در هوئیاپان بود که یکی از خانه‌‌های ابرخشتی برای او ساخته شد. او اکنون در خانه‌‌ی سه‌‌خوابه‌‌ی خود همراه‌با پدر و مادرش در مقابل یک باغ میوه زندگی می‌‌کند. او که کل این فرایند ساخت را از مؤسسه‌‌ی Siembra Arquitectura فرا گرفته بود، اکنون به یکی از افراد ارشد در پروژه‌‌های ساخت در شهر خود تبدیل شده است. اسپینوزا می‌‌گوید:

ساخت‌‌وساز با بتن ساده‌‌تر است. ما مجبوریم خشت‌‌ها را لگدمال کنیم. باید از اسب‌‌ها و انسان‌‌ها استفاده کنیم. وقتی این کا را شروع می‌‌کنید، تازه می‌‌فهمید که سختی کار تا چه حد است. اما حالا که روش انجام آن را درک کرده‌‌ایم، سرعت کار ما افزایش یافته است. ما اشتیاق زیادی برای انجام آن داریم.

نمی‌‌توان دو زمین‌لرزه‌ی بزرگ مکزیک در سال ۲۰۱۷ را نوعی ناهنجاری غیرمعمول به‌‌حساب آورد. از آن زمان تاکنون، اسپینوزا شاهد چندین زلزله‌‌ی مشابه دیگر در خانه‌‌ی جدید خود بوده است. او می‌‌گوید:

 خانه‌‌ی من همراه‌ با حرکات زلزله شروع به نوسان می‌‌کند. من همواره شاهد آغاز این تکان‌ها بوده‌‌ام که درنهایت به ثبات می‌‌رسیدند. دیگران نیز همین تجربه را داشته‌‌اند و این موجب ایجاد اعتماد در آن‌‌ها شده است. [ابرخشت] ثابت کرده است که کیفیت مناسبی دارد.

حالا دیگر کار ساخت خانه‌‌ی ساودرا، پس از سه ماه به اتمام رسیده است و خانواده‌‌ی او به خانه‌‌ی جدیدشان نقل‌مکان کرده‌اند. او می‌گوید با اینکه این فرایند واقعا پُرکار بوده؛ اما یادگیری آن چندان دشوار نبوده است و اکنون او احساس رضایت می‌کند. او می‌گوید:

این فرایند دراصل نوعی ساخت‌‌وساز اکولوژیکی است. طراحی مستطیلی‌‌شکل بیشتر از هر مورد دیگری مورداستقبال واقع شده؛ چراکه ظاهر آن واقعا به‌‌مانند یک خانه است و از همه‌‌ی امکانات لازم برای تأمین رفاه یک خانواده نیز برخوردار است.