هیچ‌چیز نمی‌تواند حواس ریشی شیو پی را هنگام کدنویسی کامپیوتری پرت کند؛ پسر بچه پنج ساله‌ای که بدون هیچ حرکتی به صفحه‌نمایش زل می‌زند و با انگشتان کوچکش روی صفحه کلید با سرعت هرچه تمام، حلقه‌های تو در تو را می‌نویسد.

ریشی کنار مادرش در بنگلور (مرکز استان کارناتاکا و شهری در کشور هند) نشسته و توضیح می‌دهد در حالبرنامه‌نویسی بازی Flappy Bird است. این بازی تقریبا به اتمام رسیده و تنها انتخاب رنگ پس‌زمینه هنگامی که پرنده‌ای درحال پرواز به مانعی برخورد می‌کند، باقی مانده است. درحالی که ریشی آخرین دستورهای بازی را تکمیل می‌کند، مادر ریشی از بازی‌ها و انیمیشن‌هایی می‌گوید که فرزندش طی چهار ماه گذشته شروع به کدنویسی آن‌ها کرده است. او به‌عنوان مادر، تمایل کودکش به برنامه‌نویسی را بسیار شگفت‌انگیز می‌داند.

ریشی با انرژی و هیجان، از بازی مورد علاقه‌اش، «پرتاپ توپ» می‌گوید و هم‌زمان درحال هدف‌گیری با کامپیوتر برای پرتاپ توپ است. اولین نشانه‌های علاقه‌ی ریشی به کامپیوتر و تکنولوژی به زمانی برمی‌گردد که والدینش او را در وایتهت جی‌آر (Whitehat Jr) ثبت‌نام کردند. وایتهت جی‌آر، شرکتی در بمبئی است که به کودکان برنامه‌های آموزشی برنامه‌نویسی ارائه می‌کند. درحال حاضر، این کودک هفته‌ای سه ساعت زمان خود را برای یادگیری کدنویسی صرف می‌کند.

آنچال رخی، مربی ریشی پنج ساله، به پیشرفت او افتخار می‌کند. آنچال ۲۹ ساله دارای مدرک تحصیلی طراحی گرافیک است. او می‌گوید:

وقتی ریشی درحال برنامه‌نویسی بازی پرتاب توپ بود، بسیار شگفت‌زده شدم که چگونه از منطق برای تنظیم سرعت توپ استفاده می‌کند تا به هدف برسد. کودکان از کدهای کشیدن و رها کردن (drag-and-drop) استفاده می‌کنند، اما گاهی اوقات واقعا خلاق هستند. ریشی هم یکی از همان خلاقان برنامه‌نویسی است.

کلیک و سوایپ کردن

بسیاری از والدین دوست دارند فرزندشان از نحوه ساخت تکنولوژی‌هایی که به آن‌ها وابسته‌اند، آگاه باشند و بتوانند چگونگی ساخت این فناوری‌ها را یاد بگیرند. در عصر دیجیتال امروز، بیشتر کودکان قبل از اینکه بتوانند به‌درستی صحبت کنند یا راه بروند، کلیک و سوایپ کردن (swipe) را یاد می‌گیرند. گوشی‌های هوشمند و تبلت‌ها، بهترین آرام‌کننده‌های دیجیتالی، همراهان و تفریح کودکان هستند. پس به‌نظر طبیعی است که والدین انتظار داشته باشند فرزندانشان به یادگیری تکنولوژی مجهز شوند.

به همین منظور، تعداد زیادی از مراکز برنامه‌نویسی در بنگالورو، دهلی، بمبئی، گوروگام و چندی‌گر خدمات متناسب با نیاز کودکان را ارئه می‌دهند. بیشتر این مراکز از ابزارها و پلتفرم‌های مشترکی مانند باتلی (Botley)، لایت بوت (LightBot)، کد استودیو (Code Studio) یا اسکرچ ام‌آی‌تی (Scratch MIT) استفاده می‌کنند. این پلتفرم‌ها در غرب کاربرد تجاری دارند، به‌طوری که آموزش کدنویسی به کودکان منجر به شکوفایی صنعت خواهد شد. هدف این است که مهارت ایجاد مجموعه‌ای دقیق از دستورالعمل‌های زبانی که رایانه آن را درک می‌کند،در کودک پرورش داده شود.

کاران باجاج، بنیان‌گذار وایتهت جی‌آر در سال ۲۰۱۸ در بمبئی گفت:

پیش از انقلاب صنعتی، کمتر از ۱۰ درصد مدارس، ریاضیات را آموزش می‌دادند. اما بعد از ظهور انقلاب صنعتی، همه مدارس اقدام به آموزش و تدریس ریاضیات کردند؛ زیرا چنین دانشی مرکز انقلاب بود. حالا ما در اواسط دوره‌ی انقلاب کامپیوتری هستیم و این همان پدیده است، مدارس باید اهمیت برنامه‌نویسی به‌عنوان یک مهارت را درک کنند.

رخی یکی از مربیان وایتهت جی‌آر می‌گوید به کودکان ابتدا اصطلاحاتی مانند کد، دستور و الگوریتم آموزش داده می‌شود. درس بعدی، چگونگی شکستن یک تکلیف به چندین دستور است که برای کامپیوتر قابل فهم باشد؛ این یکی از اصول اساسی‌ برنامه‌نویسی و کدنویسی است. برای چنین کاری، نیازی به مهارت خواندن و نوشتن کودکان نیست، زیرا از داستان‌ها و تصاویر برای توضیح این مفاهیم استفاده می‌شود.

باجاج در ادامه افزود: «حتی در سن چهار یا پنج سالگی، کودکان به رشد ساختار اولیه منطق دست یافته‌اند. بنابراین، در کلاس‌ها شاهد این بودیم که کودکی ۶ ساله موفق به هجی واژه زنبورعسل شد و کودک هفت یا هشت ساله‌ای موفق شد یوفو (UFO) را با استفاده از کدهای کشیدن و رها کردن، ایجاد کند. زمانی‌که از ابزارها و کدنویسی مبتنی بر بلوک استفاده می‌شود، تمرکز بیشتر روی منطق است تا نحو که مانند گرامر برای زبان کامپیوتر است.»

سواد دیجیتالی

طراحی بازی‌ها و اپلیکیشن‌ها تنها دلیل و انگیزه کودکان برای رقبت به سوی برنامه‌نویسی کامپیوتری نیست. نیاز رو به رشد به سواد دیجیتالی وجود دارد و برای کودکانی که دسترسی آسانی به تکنولوژی دارند، برنامه‌نویسی فرصتی برای بهبود مهارت‌های شناختی و توسعه تفکر محاسباتی آن‌ها مهیا می‌کند.

بهارات دیویانگ، ساکن بنگلور است. او فارغ‌التحصیل مؤسسه فناوری هند، پدر کودکی پنج‌ساله است و آکادمی ZugZwang را اداره می‌کند که خود، به نام باشگاه مغز از آن یاد می‌کند. علاقه دیویانگ به شطرنج و اعتقاد او به ایده هوش سیال باعث شد تا او با ترکیب این دو، دوره‌های بین رشته‌ای در شطرنج، کدنویسی و برنامه‌نویسی را برای کودکان ۷ تا ۱۴ ساله ارائه کند.

روهیت ۱۰ ساله مثل همیشه مشغول حل یک چالش در زبان برنامه‌نویسی پایتون است. او جوان‌ترین عضو گروه ۷ نفره دانش‌آموزی است و به‌نظر می‌رسد می‌داند به چه چیزی علاقه‌ دارد. روهیت می‌گوید:

چالش‌های زبان برنامه‌نویسی پایتون را دوست دارم. اگر سطح برنامه‌نویسی آسان باشد، نوشتن هفت یا هشت برنامه را روزانه تمام می‌کنم، اما گاهی‌اوقات هم هنگام برنامه‌نویسی گیر می‌کنم و فقط در طول روز یک برنامه می‌نویسم. هیچ‌یک از دوستانم این کارها را انجام نمی‌دهند چون این چیزی نیست که در کلاس‌های کامپیوتر به دانش‌آموزان آموزش بدهند. می‌خواهم وقتی بزرگ شدم، مهندس نرم‌افزار بشوم و برای پیشرفت بیشتر به یک کشور خارجی بروم.

ساعتی بعد، گروه جدید دیگری وارد شدند. آنانیا، دختربچه هشت ساله‌ای است که با آیپد در دستش، با برنامه لایت بوت (Lightbot) برنامه‌نویسی می‌کند. لایت بوت یک بازی پازل مبتنی‌بر کدنویسی است؛ ساختار این برنامه بسیار ساده بوده و کودک می‌تواند برنامه‌ای برای حرکت ربات کارتونی موجود در آن بنویسد. وظیفه آنانیا این است که با دادن دستورها به سیستم، ربات را در چند مسیر حرکت دهد. او به‌درستی می‌توانست محدودیت‌ها و قوانینی را که باید رعایتشان کند، توضیح دهد. همچنین، او می‌توانست دستورها را به‌گونه‌ای که مورد نیاز حرکت ربات دربرنامه است، تغییر دهد.

سیرواستا سریناث، پدر پسربچه‌ای ۴ ساله است که فرزندش هارشیل را در سال ۲۰۱۸ در کلاس شطرنج و امسال در دوره‌های برنامه‌نویسی کامپیوتری ثبت‌نام کرد. او می‌گوید:

امروزه کودکان به‌محض به دنیا آمدن در معرض تکنولوژی قرار می‌گیرند. بنابراین بهتر است کودکانمان به‌جای اینکه تنها یک کاربر منفعل باشند، با درک و تفکر انتقادی با تکنولوژی مأنوس شود.

به‌غیر از دوره‌های برنامه‌نویسی کامپیوتری، دیویانگ در آکادمی باشگاه مغز خود، اخیرا دوره‌ای به‌نام رمزنگاری (cryptography) تأسیس کرده است. در این دوره به کودکان هشت و ۹ ساله، رمزنگاری و ارز دیجیتال با استفاده از پلتفرم‌ها و پازل‌هایی مانند رمزنگار (Cryptogram) آموزش داده می‌شود.

دیویانگ معتقد است:

هر کودکی در این کلاس‌ها ثبت‌نام می‌کند، نیاز نیست الزاما در آینده مهندس نرم‌افزار شود. این کودکان می‌توانند هنرمند، پزشک، نقاش یا معلم شوند، اما چیزی که به آن باور دارم، این است که داشتن مهارت برنامه‌نویسی و تفکر محاسباتی باعث می‌شود آن‌ها در هرکاری مرتبط با دنیای دیجیتالی، عملکرد فوق‌العاده‌ای داشته باشند.

در سال ۲۰۱۷ مرکز آموزشی به‌نام Eupheus Learning از سوی استارتاپ تکنولوژی در دهلی، کیت برنامه‌نویسی برای کودکان به نام کیوبتو (Cubetto) راه‌اندازی کرد. کیوبتو، اسباب‌بازی رباتیک چوبی است که کودکان سه ساله می‌توانند آن را برنامه‌نویسی کنند.

سیرواستا سریناث، یکی از بنیانگذاران Eupheus Learning می‌گوید:

کیوبتو در سطح پیش دبستانی به حدود ۳۰۰ مدرسه در هند معرفی شده است. نوآوری این عروسک رباتیکچوبی، یک زبان برنامه‌نویسی مبتنی بر بلوک بوده که برای کودکان در دوران پیش از مدرسه طراحی شده است. این راه‌حل کدنویسی نیاز به صفحه‌نمایش ندارد و مبانی برنامه‌نویسی را به کودکان نوپا آموزش می‌دهد.

والدین و مربیان معتقدند در کشوری مانند هند که سیستم آموزش و پرورش با کمبود نوآوری، زیرساخت‌ها و برنامه‌های درسی قدیمی درگیر است، برنامه‌نویسی روش خوبی برای معرفی کودکان به تفکر منطقی و حل مسئله محسوب می‌شود. همچنین داشتن چنین مهارت‌هایی آن‌ها را برای بازار کار آماده می‌کند؛ چرا که علوم داده و کامپیوتر  بازار کار را تحت سلطه خود درآورده‌اند.

بنیاد رزبری پای (Raspberry Pi)، مؤسسه خیریه بریتانیایی است که مطالعه آموزش علوم رایانه در مدارس را ترویج می‌کند و آموزش برنامه‌نویسی Code Clubs و CoderDojo را در هند آغاز کرده است. ایده اصلی بنیاد بریتانیایی این است که در مدارس و جوامعی با منابع محدود، کارگاه‌های آموزش برنامه‌نویسی برای کودکان ایجاد کند و امکان بازی متناسب با سطح خودشان را فراهم سازد. اما آیا کودکان سه یا چهار ساله مشکلی برای یادگیری برنامه‌نویسی دارند؟

تربیت جامع

لاتا مدهوسودان، مدیر و بنیان‌گذار مهدکودک Prakriti Waldorf در بنگلور است. او ایده «هوش طبیعی» و «آموزش بدون استرس» را ترویج می‌دهد و معتقد است دیگر به ماشین‌های بیشتری نیاز نداریم تا به کودکانمان چگونگی مدیریت زندگی بهتر را آموزش دهیم.

مدهوسودان می‌گوید:

جنبه فکری درونی کودک با تعاملاتش با جهان خارج به‌وجود می‌آید. فیزیولوژی کودک نیازمند رشد هر دو مهارت حرکتی قوی و ضعیف است. کودک این مهارت را با بازی کردن و به‌کار گرفتن اندام خود برای دستیابی به کنترل سیستم بدنی خود به دست می‌آورد. این مهارت‌ها مغز را سیم‌کشی می‌کنند. درگیرکردن کودکان با تکنولوژی در سنین ابتدایی ممکن است آن‌ها را از کسب مهارت‌های فیزیولوژیک برای همیشه محروم کند.

درحال حاضر با گسترش تکنولوژی شواهدی مبنی بر سیم‌کشی مجدد مغز و تغییر ساختار بدن وجود دارد. منتقدان معتقدند که کاهش بازه توجه و افزایش سلامت روانی نیازمند رشد و پرورش تربیت کامل جسمی و ذهنی کودکان است. به همان میزان که آن‌ها نیازمند انطباق با تغییرات جهانی هستند، حق دارند زندگی خود را در دوران کودکی مانند یک کودک سپری کنند.

مادر ریشی هم از نیاز چنین تعادلی آگاه است. او می‌گوید کودکش خیلی زود از همه‌چیز خسته می‌شود و دوست دارد هر روز بازی‌های جدید و چیزهای جدیدی را در کامپیوتر کشف کند، اما او به پسربچه پنج ساله‌اش روزانه بیشتر از دو ساعت برای بازی‌ها و برنامه‌نویسی کامپیوتری وقت نمی‌دهد تا مطمئن شود به اندازه کافی بیرون از خانه با دوستان و هم‌سن و سالانش بازی می‌کند و می‌تواند با جهان خارج نیز به‌خوبی ارتباط برقرار کند.

شما خوانندگان زومیت چه فکر می‌کنید؟ آیا بهتر است کودکان خردسال کودکی کنند یا از سنین ابتدای با واقعیت‌ها و نیازمندی‌های جهان خارج آشنا شوند و برای مجهز شدن به آن تلاش کنند؟ نظرات خود را با زومیت به اشتراک بگذارید.