چین برنامه‌ی آزمایشی و تجربی عظیمی را در حوزه‌ی آموزش به کمک هوش مصنوعی اجرا می‌کند که شاید به‌طور کامل روند یادگیری را در جهان متحول کند. محققان چینی در سال‌های اخیر با جدیت به مفهومی به‌ نام یادگیری هوشمند پرداخته‌اند. اکنون نیز شرکت‌های میلیارد دلاری آن کشور برنامه‌هایی برای صادرات دستاوردهای خود به دیگر نقاط جهان دارند.

ژو یی یکی از دانش‌‌آموزانی است که از برنامه‌ی یادگیری هوشمند چین استفاده کرد. او مشکلات زیادی در درسریاضی داشت و حتی شاید موفق به ورود به دانشگاه هم نمی‌شد. شرکتی به نام Squirrel AI برنامه‌ای را به مدرسه‌ی ژو پیشنهاد داد که آموزش شخصی‌سازی‌شده را به دانش‌آموزان ارائه می‌کرد. ژو قبلا روش‌های متعددی را امتحان کرده بود، اما روش جدید به‌جای استفاده از آموزگار شخصی از یک الگوریتم هوش مصنوعی استفاده می‌کرد.

دانش‌آموز ۱۳ ساله‌ی چینی تصمیم گرفت تا روش یادگیری جدید را امتحان کند. تا پایان ترم نمره‌های امتحانی او از ۵۰ درصد به ۶۲/۵ درصد بهبود یافتند. دو سال بعد نمره‌های ژو در امتحانات مدرسه به ۸۵ درصد رسید. او درباره‌ی دوره‌ی آموزشی می‌گوید: «ریاضی قبلا برای من خیلی سخت بود؛ اما از طریق آموزش خصوصی متوجه شدم که آن‌چنان هم دشوار نیست. آموزش به من کمک کرد که به مسیر متفاوتی وارد شوم».

متخصصان اعتقاد دارند که هوش مصنوعی در آموزش قرن ۲۱ تأثیرات عمیقی خواهد داشت، اما چگونه چنین روندی ممکن می‌شود؟ متخصصان دانشگاهی و محققان در سال‌های گذشته تلاش‌های زیادی برای پیدا کردن راه‌های کاربردی انجام داده‌اند. در این‌ میان چینی‌‌ها منتظر نماندند و آزمایش‌های عملی را شروع کردند.

در سال‌های گذشته سرمایه‌گذاری چین در آموزش و یادگیری به کمک هوش مصنوعی با سرعت و شدت زیادی افزایش یافت. غول‌های دنیای فناوری، استارتاپ‌ها و مؤسسه‌های آموزشی گوناگون به روندهای آزمایش و سرمایه‌گذاری وارد شده‌اند. اکنون ده‌ها میلیون دانش‌آموز در چین از روش‌هایی شامل هوش مصنوعی برای یادگیری استفاده می‌کنند. آموزش آن‌ها یا از طریق برنامه‌های خارجی همچون الگوریتم شرکت Squirrel انجام می‌شود یا پلتفرم‌های آموزش دیجیتال همچون 17ZuoYe که در مدارس استفاده می‌شوند. حتی در برخی کلاس‌های درس رسمی چینی‌ها هم هوش مصنوعی حضور دارد. چنین رویکردی بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری در حوزه‌ی آموزش به کمک هوش مصنوعی است و البته هنوز نتیجه‌ی نهایی آن قابل پیش‌بینی نیست.

سیلیکون‌ولی هم تمایل زیادی به مفهوم آموزش با کمک هوش مصنوعی نشان می‌دهد. بنیاد چان زاکربرگ در گزارشی در ماه مارس در کنار بنیاد بیل و ملیندا گیتس، آموزش به کمک هوش مصنوعی را رویکردی با ارزش بالای سرمایه‌گذاری بیان کرد. جان کوچ، معاون ارشد اپل در بخش آموزش، کتابی به‌نام Rewriting Education دارد که در آن به‌صورت مستقیم به ابزارها و الگوریتم‌های Squirrel اشاره می‌کند. نسخه‌ای چینی از همین کتاب نیز توسط بنیان‌گذار اسکویرل درک لی نوشته شد. اسکویرل همچنین در همکاری با دانشگاه کارنگی ملون یک برنامه‌ی تحقیقاتی مشترک راه‌اندازی کرد تا یادگیری شخصی‌سازی‌شده را در مقیاس بزرگ بررسی و سپس دستاوردهای خود را به‌صورت جهانی ارائه کند.

برخی متخصصان از مقصد چنین تلاش‌های همه‌جانبه‌ای در حوزه‌ی یادگیری به کمک هوش مصنوعی نگران هستند. آن‌ها می‌گویند که هوش مصنوعی در بهترین حالت تنها در کشف استعدادها و علایق دانش‌آموزان توسط معلمان کاربرد دارد. در بدترین حالت چنین رویکردی موجب تغییرات عظیم در روندهای آموزش و آزمون دانش‌آموزان در سرتاسر جهان می‌شود که شاید در عملکرد آن‌ها در دنیای آتی اثر مخرب داشته باشد.

اسکویرل امروز به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های آموزش به کمک هوش مصنوعی در چین شناخته می‌شود. آن‌ها رویکردهای آموزشی و تغییرات احتمالی جهان آینده را بهتر از سایر بازیگران به نمایش می‌گذارند. به‌علاوه نتیجه‌‌گیری‌های شرکت در چین می‌تواند نمایی از تغییرات احتمالی آینده در آموزش جهانی را به خوبی نشان دهد.

مرکز آموزش مبتنی بر هوش مصنوعی

مؤسسه‌ای که ژو در آن تحصیل می‌کند، یکی از اولین مؤسسه‌های اسکویرل در چین است. طبقه‌ی دوم ساختمانی ساده در منطقه‌ای تجاری در هانگژو، شهری متوسط در استان ژجیانگ به‌عنوان دفتر آموزشی توسط اسکویرل استفاده می‌شود. جایزه‌ها و افتخارهای شرکت در دیوار ورودی نصب شده‌اند. در بخش‌های دیگر، تصاویری از چندین مرد دیده می‌شود که نیمی از آن‌ها مدیران اجرایی شرکت و نیمی دیگر اساتید و آموزگاران برجسته هستند. اساتید حاضر در عکس همگی عنوان Master Teacher را از نظام آموزشی چین دریافت کرده‌اند. عنوانی که به بهترین آموزگارهای کشور اهدا می‌شود و آن‌ها را در تدوین برنامه‌های آموزشی کشور دخیل می‌کند.

دکور داخلی مدرسه‌ی اسکویرل زرق و برق خاصی ندارد. سالن اصلی کوچک با رنگ‌آمیزی شاد و سبز، اولین محیطی است که بازدیدکننده با آن روبه‌رو می‌شود. روی دیوارها نیز تصاویری از دانش‌آموزان شاد دیده می‌شود و ۶ اتاق کلاس نیز در این مدرسه وجود دارد. به‌علاوه تصاویری هم روی دیوارها وجود دارند که با جمله‌های مثبت و انگیزشی پر شده‌اند. هیچ‌گونه تخته‌ی سفید، پروژکتور یا تجهیزات مشابه در کلاس‌ها دیده نمی‌شود. تنها یک میز در هر اتاق قرار دارد که ۶ تا ۸ دانش‌آموز از آن استفاده می‌کنند.

لپ‌تاپ به‌عنوان دستگاه اصلی آموزشی در اختیار دانش‌آموزان قرار می‌گیرد. با نگاهی به داخل کلاس‌ها، دانش‌آموزان را می‌بینیم که همراه‌با معلمان تنها به نمایشگر لپ‌تاپ خیره شده‌اند. در یکی از کلاس‌ها دو دانش‌آموز مجهز به هدست در حال شرکت در کلاس آموزش زبان انگلیسی هستند. در کلاسی دیگر سه دانش‌آموز از جمله ژو در دوره‌های مجزای ریاضی شرکت می‌کنند. آن‌ها پیش از ثبت آنلاین پاسخ‌های خود، محاسبات را روی برگه انجام می‌دهند. در هر اتاق معلمی حضور دارد که فعالیت دانش‌آموزان را از طریق یک داشبورد آنلاین نظارت می‌کند.

در نظارت آنلاین برخی اوقات معلم‌ها نکته‌ای را پیرامون عملکرد یک دانش‌آموز روی داشبورد خود مشاهده می‌کنند. سپس آن‌ها نزد دانش‌آموز مورد نظر می‌روند تا در روند آموزش به او کمک کنند. مکالمه‌ی معلم و دانش‌آموز عموما پیرامون مشکلی جریان پیدا می‌کند که سیستم توانایی پاسخ به آن را نداشته است. مکالمه‌ای که با صدای بسیار آرام انجام می‌شود و در هیچ کلاسی هم خبر از آموزش‌های سنتی معلم‌ها و صدای تدریس نیست.

رشد سریع چینی‌ها

سه عامل منجر به توسعه‌ی سریع سیستم آموزش مبتنی بر هوش مصنوعی چین شد. ده میلیون دانش‌آموز سالانه در امتحان ورودی دانشگاه‌ها موسوم به Gaoko شرکت می‌کنند. امتیاز آن‌ها مشخص‌کننده‌ی قبولی در آزمون ورودی و همچنین محل تحصیل دانشگاهی خواهد شد. بسیاری از دانش‌آموزان موفقیت در آزمون فوق را بزرگ‌ترین قدم در موفقیت زندگی آتی می‌دانند. از طرفی والدین نیز تمام تلاش و دارایی خود را برای آموزش یا هر ابزار دیگر در جهت موفقیت فرزندان به کار می‌گیرند.

کارآفرین‌های چینی با توجه به حجم بالای تلاش و فعالیت برای موفقیت در آزمون ورودی، به داده‌های بسیار زیادی دسترسی پیدا کردند تا به کمک آن‌ها الگوریتم‌ها را آموزش دهند و بهینه‌سازی کنند. جمعیت در دسترس شرکت‌های چینی گستردگی بالایی دارد، به‌علاوه مردم نیز برخلاف غربی‌ها نگرانی و تعصب بالایی روی داده‌های شخصی ندارند. خصوصا اگر داده‌های شخصی مزایایی همچون پیشرفت تحصیلی را به همراه داشته باشند، مردم از ارائه‌ی آن‌ها ابایی ندارند. به‌علاوه والدین چینی امروز اعتقاد زیادی به ظرفیت‌های فناوری دارند. آن‌ها با نگاهی به تغییرات عظیم کشورشان در سال‌های اخیر، به پیشرفت با کمک فناوری ایمان آورده‌اند.

اسکویرل تلاش می‌کند تا در ابتدا نمره‌های دانش‌آموزان را در امتحان‌های سالیانه‌ی مدارس بهبود دهد؛ روندی که قطعا به بهبود نگرانی آن‌ها نسبت به آزمون ورودی دانشگاه‌ها کمک می‌کند. همچنین آن‌ها سیستم خود را بهینه‌سازی کرده‌اند تا از ابتدا داده‌های بیشتری را برای تحلیل دریافت و جمع‌آوری کند. همین داده‌های بیشتر، شخصی‌سازی و توسعه‌ی راحت‌تر را برای الگوریتم هوش مصنوعی ممکن کرده است. اسکویرل رویکردهای بازاریابیبسیار قوی هم دارد و توانایی‌های فنی خود را از طریق انتشارات دانشگاهی، همکاری‌های بین‌المللی و نمایش جوایز و افتخارات در تبلیغات، معرفی می‌کند. در نتیجه امروز اسکویرل را می‌توان شرکت محبوب دولت محلی شانگهای نامید.

استراتژی جامع اسکویرل منجر به سرعت دادن به روند رشد فناوری شده است. شرکت از پنج سال پیش که تأسیس شد، بیش از دو هزار مرکز آموزشی در ۲۰۰ شهر چین تأسیس کرد و بیش از یک میلیون دانش‌آموز در آن ثبت‌نام کرده‌اند. اسکویرل تصمیم دارد تا در یک سال آینده دو هزار مرکز آموزش داخلی دیگر تأسیس کند. آن‌ها تا امروز بیش از ۱۸۰ میلیون دلار سرمایه جذب کرده‌اند و سال گذشته نیز با عبور از ارزش یک میلیارد دلاری به شرکت یونیکورن تبدیل شدند.

فعالیت همه‌جانبه

اسکویرل تنها شرکتی نیست که مفهوم آموزش به کمک هوش مصنوعی را پیگیری می‌کند. اولین تلاش‌ها‌ برای جایگزینی آموزش سنتی با هوش مصنوعی به دهه‌ی ۱۹۷۰ باز می‌گردد. در آن زمان کامپیوترها برای اولین‌بار به سیستم آموزشی وارد شدند. سپس مطالعاتی در میان سال‌های ۱۹۸۲ تا ۱۹۸۴ انجام شد و آموزش خصوصی را برای دانش‌آموزان مفیدتر دانست. چنین یافته‌هایی منجر به شروع تلاش‌هایی جدید شد تا متخصصان تجربه‌ی آموزش فرد به فرد را با ماشین اجرا کنند. نتیجه‌ی اولیه، سیستم‌‌های آموزشی تطبیقی بود که امروزه در سرتاسر جهان از مهدهای کودک تا مراکز آموزش کاری دیده می‌شوند.

نوآوری اسکویرل در تقسیم‌بندی جزئی و ابعاد عملکردی مشخص می‌شود. آن‌ها برای هر دوره‌ی آموزشی از ترکیب مهندسان داخلی با گروهی از اساتید برتر چین استفاده می‌کنند تا موضوع تدریس را هرچه بیشتر به موضوعات کوچک‌تر تقسیم کنند. به‌عنوان مثال ریاضی برای چند پایه تحصیلی به ۱۰ هزار زیرشاخه‌ی اصطلاحا اتمی تقسیم می‌شود که به‌نام «نقاط دانش» شناخته می‌شوند. به‌عنوان مثالی از آن نقاط می‌توان به اعداد گویا، مشخصات شکل‌های هندسی همچون مثلث و نظریه‌ی فیثاغورث اشاره کرد. هدف از تقسیم‌بندی، شناسایی هرچه دقیق‌تر نقاط ضعف دانش‌آموز است. کتاب‌های آموزشی مرسوم، شاید همان دوره و درس را به سه هزار زیرمجموعه تقسیم کنند. پلتفرم دیگری به نام ALEKS برای آموزش مبتنی بر هوش مصنوعی وجود دارد که به‌عنوان سیستمی تطبیقی توسط مک‌گرا هیل در آمریکا تدوین شد و الهام‌بخش اسکویرل هم بود. آن سیستم، درس مذکور را به هزار بخش تقسیم می‌کند.

پس از تعیین نقاط دانش یا آموزش، سیستم آن‌ها را با آموزش‌های ویدئویی، دروس متنی و مثال‌های حل‌شده و تمرین ترکیب می‌کند. ارتباط بین نقاط آموزشی نیز از طریق «گراف دانش» مشخص می‌شود و هم‌پوشانی یا پیش‌نیاز بودن آن‌ها در طراحی گراف تأثیر خواهد داشت. به‌علاوه اساتید برتر نیز در روند طراحی گراف همکاری می‌کنند.

دانش‌آموزان پیش از شروع دوره‌های آموزشی در آزمون‌های بررسی اولیه شرکت می‌کنند تا سطح معلومات و اشکالات‌شان مشخص شود. به‌عنوان مثال اگر فرد پاسخ سریعی به یک سؤال اولیه بدهد، آن موضوع به‌عنوان مهارت شناسایی می‌شود و از روند آموزش کنار می‌رود. سیستم پس از ۱۰ سؤال متوجه می‌شود که چه مفاهیمی نیاز به آموزش و تحلیل بیشتر دارند. با استفاده از همین داده‌های اولیه، برنامه‌ی تحصیلی دانش‌آموز مشخص می‌شود.

پس از طراحی اولیه‌ی برنامه‌ی تحصیلی و شروع آموزش، باز هم روند طراحی و بهینه‌سازی جریان دارد. درواقع هرچه که دانش‌آموز بیشتر در دوره‌ها شرکت کند، مدل یادگیری او مشخص‌تر شده و برنامه به‌روزرسانی می‌شود. با اضافه شدن دانش‌آموزان جدید، ارتباطات بیشتر بین نقاط دانشی کشف می‌شود. سیستم ALEKS هم برخی از این فعالیت‌ها را انجام می‌دهد، اما اسکویرل ادعای پیشرفته‌تر بودن و بهینه‌سازی سریع‌تر مبتنی بر یادگیری ماشیندارد.

اسکویرل برای تأیید کیفیت سیستم خود آزمون‌هایی عمومی هم برگزار کرده است. آن‌ها در اکتبر ۲۰۱۷ یک دوره‌ی مطالعاتی چهارروزه برگزار کردند و ۷۸ دانش آموز را در آن شرکت دادند. در نتیجه‌ی آزمایش مشخص شد که سیستم هوش مصنوعی در بهبود نمره‌های ریاضی دانش‌آموزان، عملکردی بهتر از آموزگارهای حرفه‌ای دارد که در کلاس‌های سنتی به تدریس پرداختند.

دانش‌آموزان مراکز آموزشی اسکویرل که در مصاحبه‌ی این مقاله حضور داشتند، واقعا از برنامه‌ی مذکور راضی بودند. آن‌ها همگی در سال‌های پایانی دبیرستان هستند و بیش از یک سال در مرکز آموزشی اسکویرل بوده‌اند. یکی از دخترها به نام فو ویی روند پیشرفت به کمک هوش مصنوعی را برای خودش بسیار سریع‌تر از پیشرفت به کمک استاد عادی می‌داند. او در مصاحبه می‌گوید:

من اینجا هم معلم آنلاین و هم آفلاین دارم. به‌علاوه روند آموزشی نیز هدفمندتر است. سیستم به‌راحتی مشکلات و کمبودهای درسی من را تشخیص می‌دهد.

دانش‌آموز دیگر با تعریف از کمتر بودن تمرین‌های آموزشی در دوره‌های جدید، آن‌ها را تأثیرگذار می‌داند. از نظر او کاهش تمرین و هدفمند شدن آن‌ها منجر به صرفه‌جویی در زمان هم می‌شود.

نویسنده‌ی مقاله‌ی منبع نظرات دانش‌آموزان در مرکز آموزشی اسکویرل را با کمی احتیاط بیان می‌کند. او می‌گوید که دانش‌آموزان مخاطب مصاحبه از طرف مدیران انتخاب شده‌اند و تحت نظارت آن‌ها مصاحبه می‌کنند. به هر حال آسایش آن‌ها از بهبود سیستم و محیط آموزشی در همان شرایط هم قابل تشخیص بود. در این‌ میان انتخاب ژو برای تعریف داستانی با تمرکز بر بهبود یادگیری به کمک سیستم جدید هم به احتمال زیاد تصادفی نبوده است.

بنیان‌گذاری اسکویرل، لی چشم‌اندازی فراتر از آموزش خصوصی برای شرکت تحت مدیریتش دارد. او تصمیم دارد تا از محدودیت جدید یعنی آموزش فوق برنامه‌ برای دانش‌آموزان رهاشده و سیستم خود را به‌صورت مستقیم به برنامه‌‌های آموزشی اصلی کشور وارد کند. آن‌ها در حال مذاکره با مدارس متعددی هم در چین هستند تا سیستم خود را به‌عنوان رویکرد اصلی آموزش در آن‌ها به کار بگیرند. قطعا تصور چنین دنیایی با چنین سیستم‌‌ها آموزشی، جالب خواهد بود.

در بخشی از مصاحبه از دانش‌آموزان پرسیده می‌شود که کدام بخش از فعالیت‌های اسکویرل را نیازمند بهینه‌سازی می‌دانند. فو می‌گوید افزایش ارتباط با آموزگارهای انسانی، منجر به بهبود سیستم آموزش خواهد شد.

تغییر ماهیت آموزش

اکثر متخصصانی که درباره‌ی برنامه‌ی چینی‌ها برای تغییر سیستم آموزشی مطلع می‌شوند، نکته‌ی قابل‌توجه مشترکی را در تحلیل آن بیان می‌کنند. آن‌ها می‌گویند که برای درک چگونگی بهبود سیستم آموزشی به کمک هوش مصنوعی، باید ابتدا تغییر ماهیت کار را تحت تأثیر پدیده‌ی مذکور بررسی کرد.

هرچه ماشین‌ها در انجام وظایف تکراری ماهرتر می‌شوند، انسان‌ها باید بیش‌ از پیش روی مهارت‌هایی تمرکز کنند که مخصوص خودشان است. خلاقیت، همکاری، ارتباطات و حل مسئله از مهارت‌های اختصاصی انسان‌ها محسوب می‌شود. به‌علاوه انسان‌ها باید با افزایش سریع کاربرد اتوماسیون هماهنگ شوند، چون روزبه‌روز مهارت‌های بیشتری تحت سلطه‌ی ماشین‌ها در می‌آیند. در نتیجه کلاس‌های آموزشی قرن ۲۱ باید به فضایی برای کشف و استخراج علایق و توانمندی‌های هر فرد تبدیل شوند. در واقع باید سیستم‌های آموزشی متعلق به عصر صنعتی کنار گذاشته شوند که تنها مجموعه‌ای از آموزه‌ها و دانش را به افراد تزریق می‌کنند.

هوش مصنوعی از لحاظ نظری توانایی بهبود شرایط موجود را دارد. سیستم‌ها توانایی انجام وظایف تکراری را در کلاس‌های درس دارند؛ رویکردی که زمان آموزگارها را برای تمرکز روی تک‌تک دانش آموزها افزایش می‌دهد. البته فرضیه‌های متعددی درباره‌ی آینده‌ی آموزش به کمک هوش مصنوعی مطرح می‌شود. شاید هوش مصنوعی تنها بخش‌هایی از علوم را آموزش دهد و انسان‌ها آموزش بخش‌های دیگر را بر عهده بگیرند. در فرضیه‌ای دیگر هوش مصنوعی به آموزگارها کمک می‌کند تا روند یادگیری دانش‌آموز را ردگیری کنند. شاید هم قابلیت دانش آموزان در کنترل چگونگی یادگیری افزایش یابد. به هر حال هدف نهایی از تمامی رویکردهای مذکور در شخصی‌سازی آموزش دیده می‌شود.

رویکرد کنونی اسکویرل شاید برای رویکردهای آموزشی سنتی مفید واقع شود، اما دانش‌آموزان را برای انعطاف‌پذیری در دنیای در حال تغییر آماده نمی‌کند. متخصصان اعتقاد دارند که بین یادگیری تطبیقی و یادگیری شخصی‌سازی‌شده تفاوت عمده‌ای وجود دارد. کریس دید، استاد دانشگاه هاروارد در موضوعات فناوری، نوآوری و برنامه‌های آموزشی اعتقاد دارد سیستم موجود تنها نقاط قوت و ضعف دانش‌آموزان را در یادگیری تشخیص می‌دهد. از نظر او سیستم نمی‌تواند موضوعات مورد علاقه‌ی دانش‌آموزان برای یادگیری و چگونگی یادگیری بهینه را تعیین کند. یادگیری شخصی‌سازی‌شده‌ی نیازها و علایق دانش‌آموزان را مد نظر قرار داده و انگیزه و زمان لازم را برای هر یک از آن‌ها اختصاص می‌دهد تا در روند آموزش پیشرفت کنند.

یوتا ترویرانوس، استاد دانشگاه اونتاریو در دانشکده‌ی هنر و طراحی سابقه‌ای قابل‌توجه در به‌کارگیری آموزش شخصی‌سازی‌شده با هدف افزایش جامعیت در آموزش دارد. او آموزش شخصی را به بخش‌های جزئی‌تری تقسیم می‌کند. استاد دانشگاه اونتاریو اعتقاد دارد آموزش شخصی شامل سطوح سرعت، مسیر و هدف می‌شود.

اگر سرعت یادگیری شخصی‌سازی شود، دانش‌‌آموزان با قابلیت‌های متنوع امکان زمانی متنوعی را برای یادگیری محتوای مشخص خواهند داشت. اگر مسیر شخصی‌سازی شود، دانش‌آموزان با انگیزه‌ها و روش‌های متنوع و حتی محتوای متنوع به سمت هدف یکسان حرکت می‌کنند. در نهایت وقتی هدف شخصی‌سازی شود، دانش‌آموزان روند را به‌گونه‌ای انتخاب می‌کنند که آن‌ها را به آموزش عالی مورد نظر خودشان برساند.

یوتا در توضیح بیشتر پیرامون سطوح شخصی‌سازی می‌گوید:

دانش‌آموزان باید مفهوم آموزشی خودشان را درک کنند. آن‌ها باید موضوع یادگیری و همچنین خود یادگیری را بیاموزند. هوش مصنوعی اسکویرل به هیچ وجه به چنین مفاهیمی نمی‌پردازد. این سیستم تنها کمک می‌کند که همه‌ی دانش‌آموزها به وضعیتی برابر در یک سیستم استاندارد برسند.

توضیحات بالا به این معنی نیست که آموزش تطبیقی جایی در قرن ۲۱ ندارد. دیوید داکترمن از همکاران دید اعتقاد دارد توانایی آموزش دانش‌ ساختارمند افراد هنوز ارزش دارد؛ اما دیگر نمی‌توان ساختار قبلی را به‌صورت آموزگار غالب در کلاس‌ها به کار گرفت. او در توضیح بیشتر می‌گوید: «برخی فعالیت‌های تکراری مانند بازیابی دانش و کسب مهارت که قابل آموزش توسط یک معلم باهوش هستند، امروز راحت‌تر از همیشه توسط یک ماشین هوشمند نیز قابل آموزش خواهند بود».

ملاقات با اسکویرل

لی، بنیان‌گذار اسکویرل هم برای مقاله‌ی حاضر در مصاحبه شرکت کرد. او فردی قدبلند و لاغر است و با لهجه و روشی جالب انگلیسی صحبت می‌کند، البته قطعا چینی صحبت کردنش با سرعتی چند برابر انجام می‌شود. نویسنده‌ی مقاله یک هفته پس از بازدید از مرکز آموزشی، در مرکز مدیریت در شانگهای با لی دیدار کرد. بنیا‌ن‌گذار اسکویرل هم یک تور بازدید برای نویسنده ترتیب می‌دهد و او این بار با محیطی بسیار متفاوت از مرکز آموزش روبه‌رو می‌شود.

بنیان‌گذار اسکویرل

هر یک از دیوارهای مرکز مدیریت اسکویرل با تصاویر و نشانه‌هایی از موفقیت‌های شرکت تزئین شده‌اند. در واقع همه‌ی تلاش‌ها در دفتر مرکزی برای جلب توجه هرچه بیشتر رسانه‌ای انجام شده‌اند. جوایز شرکت در اطراف دفتر به چشم می‌خورند و یک بخش نیز به دانش آموزانی «ناامید» اختصاص دارد که با استفاده از اسکویرل نمره‌های خود را بهبود داده‌اند. 

در یکی از اتاق‌های دفتر فیلمی تقریبا تبلیغاتی در حال پخش است که یکی از بهترین معلم‌های چین را در برابر هوش مصنوعی اسکویرل قرار می‌دهد. در فیلم مذکور دانش‌آموزان آن معلم (که سابقه‌ی شاگردی به مدت سه سال در کنار او داشتند) برای حل چند مسئله تلاش می‌کنند. الگوریتم و آموزگار در تشخیص و پیش‌بینی موفقیت دانش‌آموزها در حل مسائل با هم رقابت می‌کنند. در نهایت لی می‌گوید که هوش مصنوعی تنها با سه ساعت مطالعه‌ی دانش آموزها، رویکرد آن‌ها را بهتر از معلمی با سه سال فعالیت در کنارشان، پیش‌بینی می‌کند.

بسیاری از مفاهیم و چشم‌اندازهای اسکویرل نتیجه‌ی تجربه‌ی کودکی لی هستند. او در دوران جوانی هوش هیجانی خوبی نداشت و با مطالعه‌ی کتاب نیز پیشرفتی حاصل نشد. لی برای حل مشکل خود موضوع هوش هیجانی را به ۲۷ زیرمجموعه تقسیم کرد و یکی یکی آن‌ها را آموخت. به‌عنوان مثال او ابتدا مشاهده‌گری و مکالمه‌گرایی را آموخت. درنهایت لی موفق به یادگیری مفاهیم هوش هیجانی شد و از آن مهم‌تر به این نتیجه رسید که هر مفهومی را می‌توان با روش تقسیم‌بندی آموزش داد.

لی برای شرح دادن آینده‌ی مورد نظرش در حوزه‌ی آموزش با هوش مصنوعی، مقایسه‌ی جالبی انجام می‌دهد. او می‌گوید:

وقتی هوش مصنوعی بر دنیا غلبه پیدا کند، معلم‌ها شبیه به خلبان عمل خواهند کرد.

با نگاهی به توضیحات لی به این نتیجه می‌رسیم که آموزگارهای آینده تنها روی روند فعالیت هوش مصنوعی نظارت می‌کنند و به‌نوعی پرواز اصلی بر عهده‌ی الگوریتم خواهد بود. درواقع عملکرد آن‌ها بیشتر منفعلانه می‌شود. البته هر از چندگاهی که مشکلی پیش بیاید و مثلا دانش‌آموزی یک مشکل احساس کند، معلم‌ها برای کنترل شرایط و ایجاد آرامش وارد عمل می‌شوند. لی اعتقاد دارد معلم‌های آینده تنها روی ارتباطات احساسی متمرکز خواهند بود.

بنیان‌گذار اسکویرل اعتقاد دارد رویکرد بالا تنها راه بهبود هوش ترکیبی برای انسان خواهد بود. او می‌گوید هرگونه مسئولیت‌دهی دیگر به معلم‌ها شاید منجر به از بین رفتن هوش دانش‌آموزها شود. به‌هرحال لی برای فرزندان خودش هم سیستم و ایده‌ی اسکویرل انتخاب کرده و هرچه بیشتر، آن را در برنامه‌ی آموزشی‌شان اضافه می‌کند. او می‌گوید که پسران دوقلوی هشت ساله‌اش در کلاس دوم، اکنون مفاهیم فیزیک کلاس هشتم را می‌آموزند. لی اعتقاد دارد چنین روندی نشان‌دهنده‌ی موفق بودن سیستم است و «تنها آموزش تطبیقی چنین توانایی دارد».

توسعه‌ی جهانی فناوری

اسکویرل در حال حاضر فناوری خود را به کشورهای دیگر صادر می‌کند. آن‌ها در کنفرانس‌های متعدد جهانی با موضوع هوش مصنوعی شرکت کرده‌اند و در همکاری با متخصصان زیادی از این حوزه از دانشگاه‌های MIT، هاروارد و دیگر مراکز تحقیقاتی، اعتبار فعالیت را افزایش داده‌اند. همچنین لی در تیم مدیریتی خود آمریکایی‌های متعددی را استخدام کرده است و فعالیت در آمریکا و اروپا را هم برای سال‌های پیش رو در برنامه دارد. تام میشل، یکی از مدیران آمریکایی اسکویرل، به‌عنوان مدیر گروه علوم کامپیوتر در دانشگاه کارنگی ملون فعالیت می‌کند. دن بایندمن، همکار دیگر اسکویرل، در توسعه‌ی تجربه‌ی کاربری و گروه‌های ویراستاری در ALEKS فعالیت کرده است.

ترویرانوس نگرانی اصلی خود از فرایندهای اسکویرل را مرتبط با تلاش آن‌ها برای رسیدن به هدفی واحد برای همه‌ی دانش‌آموزان می‌داند. او اعتقاد دارد سیستم کنونی در خدمت نظام آموزشی چین است که اشکالات متعددی دارد. اشکالاتی که هدف نهایی آن‌ها را دور از هرگونه سیستم مدرن و کارآمد آموزشی می‌کند. البته او می‌گوید که چینی‌ها بیش از سایر کشورها فرصت بازطراحی محیط‌های کلاسی خود را دارند تا بیش‌ از پیش متمرکز بر یادگیری و مناسب برای آموزگاران شود. در واقع چین کمتر از غرب در روش‌های سنتی گرفتار شده است و تمایل بیشتری هم به تغییر دارد. به‌هرحال طبق نظر ترویرانوس آن‌ها باید نوعی متفاوت از هوش مصنوعی به کار بگیرند. چنین اظهارنظری چه معنایی دارد؟

پاسخ به سؤال بالا شاید کیلومترها آن طرف تر از مرکز مدیریت اسکویرل باشد. آن طرف رود هوانگپو که از میان شانگهای عبور می‌کند، پان پنگ‌کای مختصص آموزش کودکان آزمایش‌هایی را پیرامون رویکردی دیگر برای آموزش انجام می‌دهد. پان از دو دهه پیش چگونگی استفاده از هوش مصنوعی برای آموزش را مورد بررسی قرار داده است. او ۱۵ سال قبل اولین شرکت آموزشی فناوری (ed-tech) خود را پس از فارغ‌التحصیلی در مقطع دکترا از MIT، در چین تأسیس کرد.

پان پنگ‌کای

پان شرکت خود را براساس تجربیات قبلی برای توسعه‌ی ابزارهایی با هدف یادگیری زبان انگلیسی تأسیس کرد. او درباره‌ی چالش‌های موجود آموزش در چین می‌گوید:

نوآوری از تفاوت زاده می‌شود. این همان چیزی است که چین نیاز دارد. اگر شما بتوانید به چند زبان صحبت کنید، با افراد گوناگونی توانایی صحبت پیدا می‌کنید. درنتیجه ایده‌های متعددی را هم درک خواهید کرد.

پان اکنون مدیریت شرکتی به نام A1o7 را بر عهده دارد که در زمینه‌ی آموزش انگلیسی فعالیت می‌کند. آن‌ها تلاش می‌کنند تا برخلاف دیگر شرکت‌ها و مؤسسه‌های آموزشی، از آموزش براساس آزمون جدا شوند و مفاهیمی همچون خلاقیت، رهبری و دیگر مهارت‌های نرم را به افراد بیاموزند. شرکت مذکور خدمات و محصولاتی را به‌صورت فیزیکی و دیجیتالی برای کلاس‌های آموزشی فراهم می‌کند. آن‌ها یک پلتفرم یادگیری آنلاین دارند که در ترکیب با کلاس‌ها و کتاب‌های آموزشی، یادگیری زبان و تمرین را برای دانش‌آموزان آسان می‌کند.

از دیگر امکانات شرکت پان برای آموزش زبان انگلیسی می‌توان به کلاس‌های ویدئویی اشاره کرد که سه دانش‌آموز را به معلم‌هایی در کشورهای دیگر متصل می‌کند. آن‌ها تا به امروز به بیش از ۱۵ میلیون دانش‌آموز و معلم خدمت‌رسانی کرده‌اند و به‌صورت داخلی با ۱،۵۰۰ مؤسسه همکاری می‌کنند.

رویکرد A1o7 برخلاف اسکویرل با هدف تکمیل کلاس‌های سنتی اجرا می‌شود. در سیستم مذکور، دانشی که توسط یادگیری تطبیقی قابل دریافت باشد، در خانه و با استفاده از اپلیکیشن آموخته می‌شود. به‌عنوان مثال می‌توان به مواردی همچون لغت‌های انگلیسی یا تلفظ کلمات اشاره کرد. از طرفی هر فرایندی که مانند نوشتن، مکالمه و موارد دیگر نیاز به خلاقیت داشته باشد، در کلاس‌های درس آموخته می‌شود. نقش معلم در چنین سیستم‌‌هایی حیاتی است. پان در توضیح رویکرد شرکت خود، بیمارستان‌ها را مثال می‌زند که با وجود استفاده از ماشین‌آلات حرفه‌ای، هنوز به پزشکان نیاز دارند.

چشم‌انداز نهایی پان برای آموزش از طریق هوش مصنوعی، خلاص شدن از آزمون‌های مرسوم به‌صورت کامل است. او می‌گوید آزمون‌های دو تا سه ساعته‌ی مرسوم برای تشخیص مهارت یا توانایی افراد مناسب نیستند. پان اعتقاد دارد هوش مصنوعی در نهایت محیط‌های یادگیری انعطاف‌پذیر ایجاد می‌کند که برای همه‌ی دانش‌آموزان از حساس و خلاق گرفته تا دقیق و تحلیل‌گر بسیار مناسب هستند. او آینده‌ی آموزش را عاری از رقابت می‌داند.

کلاس‌های آموزشی A1o7

شرکت A1o7 سال گذشته آزمایش‌های خود را افزایش داد. آن‌ها تحلیل صدا و تصویر را هم به کلاس‌های ویدئویی خود اضافه کردند تا گزارش‌های بررسی را پس از هر کلاس ارائه کند. الگوریتم‌ها، زمان انگلیسی صحبت کردن دانش‌آموزان را در کلاس محاسبه می‌کنند. به‌علاوه دقت تلفظ‌ها و حتی تمایل به صحبت کردن و درگیری آن‌ها در بحث‌های کلاسی هم بررسی می‌شود. حتی تعداد دفعاتی که دانش‌آموز دهان خود را برای صحبت کردن باز می‌کند، محاسبه می‌شود. برای بهینه‌سازی الگوریتم‌‌های مذکور، در ابتدای سال جاری کلاس‌های فیزیکی توسط شرکت تأسیس شدند تا آنالیز در آن‌ها صورت بگیرد. گزارش‌ها حتی برای بهینه‌سازی عملکرد معلم‌ها هم به آن‌ها اعلام می‌شود.

کلاس‌های مؤسسه‌ی آموزشی A1o7 طراحی جالبی دارند. با وجود فضای کم، رنگ‌آمیزی قابل‌توجهی در آن‌ها دیده می‌شود. پنج شخصیت کارتونی به‌عنوان نمادهای مؤسسه هم در نقاشی روی دیوارها دیده می‌شوند. شخصیت‌هایی که در مواد آموزشی و کتاب‌های راهنما هم حضور دارند. هیج صندلی یا میزی در کلاس دیده نمی‌شود و تنها یک میز بلند با یک تخته‌ی سفید و دو نمایشگر تلویزیونی، برای نمایش محتوای درسی کافی به نظر می‌رسد.

در زمان بازدید نویسنده از مؤسسه‌ی زبان هیچ کلاسی در حال برگزاری نیست، اما یکی از کارمندان، چند کلیپ از کلاس‌ها را برای او نمایش می‌دهد. در یکی از آن‌ها ۶ دانش‌آموز پشت یک میز نشسته‌اند و اسامی حیوانات را به انگلیسی تمرین می‌کنند. در آن کلاس‌ها معلم در کنار دانش‌آموزان حضور دارد و در تمرین، آن‌ها را یاری می‌کند. با نگاهی به فیلم کلاس‌های آموزشی، هوش مصنوعی را تنها در پشت صحنه‌ی یادگیری می‌بینیم و شاید حتی حضور آن بسیار کمرنگ باشد.

دید اعتقاد دارد داده‌هایی که در کلاس‌های هوشمند جمع‌آوری می‌شوند، ارزش زیادی دارند. از طرفی حضور دوربین و حسگرهای متعدد می‌تواند بهانه‌ای برای سوء تفسیر رفتار و حالت‌های شخصی دانش‌آموزان باشد. کاربردهایی که کمترین ارتباط را با موضوعات علمی دارند و عموما به نظارت بیش از حد منجر می‌شوند. پان نیز می‌گوید در استفاده از ابزارهای نظارتی باید حداکثر دقت را به کار برد. او به همین دلیل در مؤسسه‌ی خود تنها داده‌ها را برای معلم‌‌ها عرضه می‌کند.

پان در پایان مصاحبه می‌گوید که برنامه‌ای برای توسعه‌ی A1o7 به خارج از چین ندارد. بازار داخلی خصوصا برای او که روشی آموزشی برخلاف رویکردهای مرسوم دارد، به اندازه‌ی کافی چالش‌برانگیز هست. او با وجود چالش‌های زیاد، تغییراتی را در برنامه‌های دولتی مشاهده می‌کند. رهبران حکومتی چین امروز بیش‌ از پیش به‌دنبال آموزش مبتنی بر کیفیت رفته‌اند و اهمیت بیشتری به خلاقیت می‌دهند.

وزیر آموزش چین در ماه فوریه‌ی سال گذشته تغییرات گسترده‌ای را در نظام آموزشی پیشنهاد داد. از میان آن‌ها می‌توان به افزایش سخت‌گیری در اهدای مجوز تدریس اشاره کرد که هدف اصلی آن، کاهش سوء استفاده در آزمون‌های تحصیلی بود. به‌علاوه از ماه گذشته تعدادی رویکردهای راهنما برای تمرکز بیشتر روی آموزش‌های فیزیکی، اخلاقی و هنری دانش‌آموزان و همچنین کاهش امتحانات منتشر شد. هرچند منتقدان اعتقاد دارند که رویکردهای اخیر هنوز منجر به حذف کامل امتحان ورودی gaokao نشده است، اما پان روندی امیدوارکننده را در تمایل به تغییر می‌بیند. به هرحال او و شرکتش هم برای هرگونه کمک به دولت در جهت پیدا کردن مسیرهای جدید آموزشی اعلام آمادگی کرده‌اند.

پان و بسیاری متخصصان آموزشی دیگر همه‌ی تلاش خود را به کار می‌گیرند تا سیستم آموزشی چین را به کمک فناوری بهبود دهند. فعالیت‌های گسترده و عمیق آن‌ها در بهینه‌سازی روند آموزش، شاید روزی منجر به تغییرات قابل‌توجه در سیستم آموزشی کل جهان شود.