رشد ۶/۴ بازار فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال گذشته، آماری بود که بارها ازسوی مسئولان وزارت ارتباطات و مدیران سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور به رسانه‌ها اعلام شد. آماری که نشان می‌داد تحریم‌های اقتصادی و شرایط دشواری که در یکی دو سال اخیر در بخش‌های گوناگون شاهد بودیم، ضربه‌ی زیادی به صنعت ICT وارد نکرده است؛ در‌حالی‌که برخی صنایع داخلی با چالش‌های گسترده‌ای رو‌به‌رو هستند. درواقع همین آمارها و امیدی که در فضای استارتاپی شکل‌گرفته حول فناوری اطلاعات دیده می‌شد، نوید تولد بازاری پررونق را در کشور می‌داد. بسیاری از کارشناسان داخلی، فضای فناوری اطلاعات را نهالی روبه‌رشد می‌دانند که می‌تواند به درختی تنومند و پرمیوه برای اقتصاد ایران تبدیل شود؛ درختی که ریشه‌ها و ساقه‌های آن، برای ادامه‌ی حیات، بیش از همه‌چیز به اتصال جهانی اینترنت نیاز دارد.

اتصال زیرساخت شبکه‌ی اطلاعات ایران به شبکه‌ی جهانی اینترنت از روز شنبه ۲۶ آبان قطع شد. با گذشت زمان، فعالان فضای آنلاین که امیدوار به مقطعی بودن شرایط بودند، بیش‌از‌پیش نگران شدند، چون خبری هم از بهبود شرایط یا زمان مشخصی برای اتصال مجدد وجود نداشت. البته قطعی اینترنت این بار با سنوات گذشته تفاوت‌هایی داشت و تعدادی از وب‌سایت‌ها و سرویس‌های داخلی، از روزهای اول در دسترس کاربران بودند. درواقع تمامی وب‌سایت‌های مجهز به سرور داخلی، هنوز آنلاین بودند؛ اما بسیاری از کاربران، از وضعیت آن‌ها اطلاع نداشتند.

نیروهای فنی در کسب‌وکارهای متعدد، تمام تلاش خود را به‌کار گرفتند تا وب‌سایت و اپلیکیشن خود را در اختیار کاربران قرار دهند. وب‌سایت‌ها به‌مرور پیامک‌هایی را مبنی بر آنلاین بودن و ادامه‌ی ارائه‌ی خدمات یا فروش محصولات، به مشتریان ارسال کردند، اما کاهش تعداد کاربران و فروش، سرنوشت حتمی بسیاری از آن‌ها بود.

در روزهای قطعی اینترنت، فروشگاه‌های آنلاین متعدد، حتی با وجود قرار داشتن سرورها در ایران و در دسترس بودن، کاهش شدید ترافیک را به‌خاطر عدم دسترسی کاربران به موتورهای جست‌وجوی بین‌المللی تجربه کردند. به‌علاوه اطلاع‌رسانی از طریق پیامک نیز فایده‌ای به‌همراه نداشت، چون کاربران تمایل زیادی به خرید اینترنتی نداشتند و حتی اعتماد آن‌ها نیز نسبت به خرید آنلاین کاهش پیدا کرده بود. زومیت برای تخمین کلی خسارت واردشده به کسب‌وکارهای آنلاین، مصاحبه‌ای را با تعدادی از فعالان و مسئولان مرتبط انجام داد که در ادامه، بخش‌هایی از آن‌ها را می‌خوانید.

رضا الفت نسب، عضو هیأت‌مدیره‌ی کسب‌وکارهای مجازی است که در روزهای گذشته، آمارهایی از خسارت به نقل از او به رسانه‌ها راه یافته بود. او در مصاحبه با زومیت با تکذیب آمارهای منتشر شده گفت که نمی‌‌توان تخمین دقیقی از چالش‌ها و خسارت‌های وارده به کسب‌وکارها داشت. الفت نسب در ادامه‌ی صحبت‌های خود به مشکل بزرگ بی‌اعتمادی ایجادشده در فضای کسب‌وکار آنلاین اشاره کرد. از نظر او اکنون سرمایه‌گذارهایی که زمانی به کسب‌وکارهای مبتنی بر فناوری اطلاعات امید داشتند، با ترس و نگرانی به این صنعت نگاه می‌کنند.

عضو اتحادیه‌ی کسب‌وکارهای مجازی در ادامه‌ی صحبت‌های خود از نبود سازمان متولی ثابت برای کسب‌وکارهای اینترنتی به‌عنوان چالشی بزرگ یاد کرد. از نظر او فعالان برای رفع مشکلات خود و همچنین دریافت دستورالعمل‌ها و قوانین، در بلاتکلیفی به‌سر می‌برند و به‌نوعی برخورد سلیقه‌ای هنوز با کسب‌وکار آن‌ها وجود دارد. به‌علاوه زیرساخت داخلی مناسب هم در اختیار فعالان قرار نداشته و آن‌چه که به‌نام شبکه‌ی ملی اطلاعات معرفی شد، ظاهرا توانایی پاسخگویی به نیاز کاربران را در شرایط مشابه روزهای گذشته، ندارد.

بلاتکلیفی درباره‌ی زمان وصل شدن اینترنت جهانی و عدم اطلاع‌رسانی دقیق نسبت به زمان و چگونگی اجرای آن، از چالش‌هایی بود که کسب‌وکارهای متعدد به آن اشاره کردند. مقداد زنگی، مؤسس و مدیرعامل فروشگاه آنلاین مقداد آی‌تی با اشاره به کاهش نزدیک به ۸۰ درصدی فروش، نبود سازوکارهای جایگزین کاربردی را به‌عنوان چالش اصلی مطرح کرد. وب‌سایت او از همان روزهای ابتدایی در دسترس کاربران بود، اما بسیاری از آن‌ها اعتماد خود را نسبت به خرید آنلاین از دست داده بودند. زنگی که در زمان قطع بودن اینترنت، سهم عمده‌ای از فروش خود را با روش‌های سنتی همچون تلفن و فروش حضوری کسب می‌کرد، از افزایش هزینه‌های شرکتش در کنار کاهش فروش خبر داد.

وب‌سایت‌هایی که در سرورهای خارج از ایران قرار داشتند، تا چند روز اول چالش‌های بسیاری را تجربه کردند و به‌نوعی کاهش فروش ۱۰۰ درصدی داشتند. البته با برخی راهکارهای فنی، دسترسی به آن‌ها نیز برای کاربران ممکن شد، اما اتصال به شبکه‌های بانکی و سیستم‌‌های پرداخت، هنوز با اختلال روبه‌رو بود. به‌همین دلیل فروش آنلاین به‌‌معنای واقعی برای بسیاری از کسب‌وکارها غیرممکن شد و استفاده از روش‌های سنتی مانند پرداخت کارت به کارت هم با بی‌اعتمادی مشتریان عادی روبه‌رو بود. حسینی از دیجی‌دو در گفت‌وگو با زومیت به همین مشکل اشاره کرد که فروش آن‌ها را در روزهای قطعی اینترنت، به همکاران محدود کرده بود.

همان‌طور که در مطالب قبل هم اشاره شد، بازاریابی دیجیتال و جذب مشتری از طریق موتورهای جست‌وجو و شبکه‌های اجتماعی، در تمامی کسب‌وکارهای مدرن، نقش حیاتی دارد. قطع شدن اتصال به اینترنت، به‌معنای از دست دادن این کانال برای کسب‌وکارهای ایرانی حوزه‌ی فناوری اطلاعات بود. خراسانی از می‌ایران، کاهش ۹۰ درصدی فروش را به‌عنوان آماری از خسارت روزهای گذشته‌ی خود بیان کرد. او اعتقاد دارد هزینه‌های انجام‌شده در شرکتش برای جذب مشتری از طریق موتور جست‌وجو، با رخدادهای اخیر به‌نوعی بی‌فایده شده‌اند.

تقریبا تمامی کسب‌وکارهای آنلاین، از سرویس‌های بین‌المللی همچون گوگل برای تحلیل وضعیت بازدید و جذب کاربران استفاده می‌کنند. گوگل آنالایتیکس امروز یکی از ابزارهای اولیه‌ی هر وب‌سایتی محسوب می‌شود که آمارهای کاربردی متعددی را برای پیشبرد سیاست‌های تبلیغاتی و جذب مشتری در اختیار مدیران قرار می‌دهد. با قطع دسترسی مدیران به این سرویس، آمار دقیق کاربران در بسیاری از آن‌ها در دست نبود. به‌علاوه گوگل نیز با مشاهده‌ی کاهش شدید ترافیک در وب‌سایت‌ها و همچنین عدم دریافت اطلاعات صحیح از تعداد کاربران کنونی، احتمالا تغییراتی را در رتبه‌بندی آن‌ها لحاظ می‌کند.

شبکه‌های اجتماعی، علاوه بر کانال‌های جذب مشتری برای کسب‌وکارهای متعدد، به‌عنوان تنها ابزار درآمدزایی بسیاری از کسب‌وکارهای کوچک خانگی شناخته می‌شوند. الفت‌نسب در ادامه‌ی مصاحبه‌ی خود، از قطع شدن دسترسی این کسب‌وکارها به شبکه‌های اجتماعی اظهار تأسف کرد که شاید در ادامه با کاهش هرچه بیشتر آمار اشتغال، بینجامد. درواقع افرادی که روزی به امید راه‌اندازی کسب‌وکار مستقل، به فضای آنلاین روی آورده بودند، با پیش آمدن شرایط قطعی، برای ادامه‌ی فعالیت دچار تردید هستند.

برخی وب‌سایت‌های داخلی در زمان قطع بودن اینترنت جهانی، شاهد افزایش بازدید کاربران نیز بودند. طبق گفته‌ی محب‌علی، مدیر روابط عمومی شیپور، عدم کاهش بازدید و حتی افزایش آن در چنین شرایطی برای وب‌سایت‌های طبقه‌بندی آگهی رخدادی قابل پیش‌بینی بود. البته آن‌ها هم از کاهش حدود ۵۰ درصدی آگهی‌های ثبتی لطمه خورده‌اند و مشکلات مشابه با دیگر سرویس‌ها همچون قطع شدن شبکه‌های اجتماعی و روایط عمومی نیز بر عملکردشان تأثیرگذار بوده است.

سرویس‌های بین‌المللی علاوه بر ارتباط و بازاریابی، نقش توسعه‌ی فنی را نیز برای کسب‌وکارهای متعدد آنلاین بازی می‌کنند. از میان آن‌ها می‌توان به سرویس‌های گیت‌هاب و گیت‌لب اشاره کرد که با وجود چالش‌های متعدد، به‌هرحال نقش پررنگی را در هماهنگی توسعه‌دهنده‌های ایرانی بازی می‌کنند. مرتضوی، مسئول فنی آل دیجیتال با اشاره به تأثیر قطعی اینترنت بر کاهش فروش این وب‌سایت، عدم توانایی در انجام وظایف توسعه‌ای فنی را از چالش‌های مهم در روزهای اخیر بیان کرد.

زومیت برای تخمین نسبی خسارت واردشده به صنعت فناوری اطلاعات، علاوه بر موارد بالا با تعداد زیادی از فعالان صنعت تماس داشت تا آماری درصدی برای کاهش فروش و تراکنش‌های جمع‌آوری شود. آمار درصدی، بازه‌ای گسترده از نزدیک به ۱۰۰ درصد (حداقل تا چند روز اول برای شرکت‌هایی که از سرورهای خارجی استفاده می‌کردند) تا ۵۰ درصد را پوشش می‌داد. به‌صورت میانگین می‌توان خسارت ۷۰ درصدی کاهش فروش و درآمد را برای کسب‌وکارهای فعال در صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات، در هفته‌ی گذشته متصور شود.

وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات ایران، محمدجواد آذری جهرمی در آخرین اظهارنظر خود (۲۸ آبان ۱۳۹۸) با اشاره به رشد ۱۰۰ درصدی بازار فناوری اطلاعات ایران در ۶ سال گذشته، حجم بازار را در سال ۹۷، ۴۰ هزار میلیارد تومان اعلام کرده بود. 

کسی نمی‌تواند تخمین دقیقی از خسارت وارد شده به حوزه‌ی فناوری کشور به دلیل قطع دسترسی به اینترنت بزند، اما وب‌سایت معتبر Netblocks تخمین می‌زند که ۷ روز بدون اینترنت حدودا ۴۲۸ میلیون دلار به اقتصاد کشور خسارت وارد کرده است.

درنهایت قطعی چندروزه‌ی اینترنت ایران به‌خاطر دلایل امنیتی، نکات قابل‌توجهی را در حوزه‌ی فناوری اطلاعات نمایان کرد. شاید باتوجه به رخدادهای پیش‌آمده بتوان ادعا کرد که شبکه‌ی زیرساخت اطلاعات نمی‌تواند پاسخگوی نیاز کاربران و کسب‌وکارهای دنیای فناوری باشد، موضوعی که آذری جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات کشور نیز در مقاطع مختلف به آن اشاره کرده است. 

به‌هرحال دنیای فناوری را می‌توان مصداق بارز دهکده‌ی جهانی دانست که پیشرفت هریک از اعضای آن، نیازمند ارتباط صحیح و دائمی با اعضای دیگر است. شاید بتوان چالش‌های پیش آمده برای کسب‌وکارها را به‌عنوان درسی برای تصمیمات آینده‌ کشور دانست. بدون شک خسارت وارد شده به مردم و فعالان کسب و کارهای مختلف کشور به‌راحتی جبران نخواهد شد. هیچ‌چیز بدتر از آن نیست که پیشنهاد قطع اینترنت در آینده همچنان مطرح می‌شود و فضای اقتصادی کشور را برای سرمایه‌گذارن و کارآفرینان، ناامن‌ می‌کنند. زمان زیادی را صرف صحبت کردن با فعالان کسب و کارهای مختلف و جمع‌آوری اطلاعات کردیم همگی در یک مورد اتفاق نظر داشتند که قطعی اینترنت به کسب‌و‌کار آن‌ها خسارت جدی وارد کرده که شاید حتی تا چندین روز پس از وصل شدن اتصال اینترنت جهانی هم رفع نشود.