كفتارهاي منقرض شده ايران

 

ايران كشوري بين سه قاره اروپا، آسيا و آفريقاست. بنابراين طبيعي است كه از اين سه قاره جانوراني را در خود داشته باشد. جغرافياي زيستي، علمي است كه مي‌تواند به اين سوال پاسخ دهد كه چرا پستانداران از هر 3 قاره مجاور در ايران حضور دارند؟ در اين بين مطالعات فسيلي نيز نشان مي‌دهد كه چه گونه‌هايي در گذشته در ايران حضور داشته‌اند. تلفيق اين دو يعني جغرافياي زيستي و مطالعات فسيلي مي‌تواند براي دانشمندان، دانشجويان و پژوهشگران علوم زيستي بسيار جذاب باشد. در بررسي‌هاي فسيلي در منطقه فسيلي مراغه در آذربايجان شرقي و غار وزمه در استان كرمانشاه فسيل سه‌گونه كفتار از جنس‌هاي Ictithrium ، Adcrocuta و Crocuta يافت شده است.

كفتار راه‌راه ميوسن

جمجمه كفتار راه‌راه ميـوسن Ictitherium sp در منطقه فسيلي مراغه يافت شده كه داراي صفاتي منحصر به فرد است اما از نظر تعدادي از صفات به گونه هيپاريونوم (I. hipparionum) بسيار شباهت دارد. علاوه بر اين، اندازه آن تقريبا 5‌/‌1 برابر و پوزه آن پهن‌تر از گونه روبوستوم (I. robustum) است. نمونه يافت شده در مراغه داراي دندان‌هاي نيش بلند و باريك، دندان‌هاي آسياي جلويي بلند با نوك پشتي بزرگ هستند. علاوه بر اين پاي عقب بلندتر از پاهاي جلو هستند. گونه‌هاي اين جنس همه منقرض شده‌اند و از ميوسن مياني تا اوايل پليوسن ‌(7‌/‌12 تا 3‌/‌5 ميليون سال قبل) در آفريقا و اوراسيا پراكنده بوده است. اين گونه‌ها در مجموع 4‌/‌7 ميليون سال روي كره زمين زندگي كرده‌اند. ايكتيتريوم‌ها حدود 120 سانتي‌متر طول داشته‌اند و شبيه به گربه‌زبادهاي امروزي (Civets) بوده‌اند. از اين جنس نمونه‌هايي در تركيه و چين يافت شده است. اين جنس در گروه كفتارهاي سگ‌شكل قرار دارد.

كفتار استخوان‌شكن اوليه

اين گونه علاوه بر منطقه فسيلي مراغه در چين، تركيه، يونان و آفريقا نيز يافت شده است. نمونه‌هاي فسيلي اولين كفتار استخوان‌شكن مربوط به اواخر ميوسن است. جمجمه كفتار استخوان‌شكن اوليه ‌(dcrocuta eximia) به جمجمه كفتارهاي امروزي (كفتار خالدار، قهوه‌اي و راه‌راه) بسيار شبيه است و ساختار بدني قوي و حجيم با دست و پايي كوتاه و كلفت داشته و هيچ يك از سازگاري‌هاي كفتارهاي استخوان‌شكن امروزي به عنوان يك پستاندار دونده در آن ديده نمي‌شود. اين گونه بسيار موفق بوده است زيرا بقاياي فسيلي آن در تمام اوراسيا و شمال آفريقا ديده مي‌شود كه نشان از پراكندگي وسيع آن در زمان حيات خود بوده است. ظهور كفتار استخوان‌شكن اوليه با ظهور چند جنس ديگر از كفتارهاي استخوان‌شكن مانند كفتار غول‌پيكر (Pacyhcrocuta) همراه بود. وزن اين گونه به حدود 150 كيلوگرم مي‌رسيد كه تقريبا هم اندازه يك شير بوده است. كفتار غول‌پيكر بزرگ‌ترين كفتار شناخته شده تا امروز است. از آنجايي كه پوزه كفتار غول‌پيكر از ساير گونه‌ها كوتاه‌تر است به «كفتار صورت كوتاه» نيز معروف است و قبل از پليستوسن منقرض شد.

كفتارخالدار

بقاياي فسيلي كفتار خالدار (Crocuta crocuta) در غار وزمه استان كرمانشاه يافت شده است. اين بقايا نشان مي‌هد اين گونه در پليستوسن در غرب ايران نيز رايج بوده ولي هنوز در آفريقا حضور دارد. نكته جالب توجه اين است كه 437 نمونه از اين گونه شناسايي شده است. اين گونه در پليستوسن از گوشتخواران بزرگ رايج در جنوب غرب آسيا بوده ولي امروز در اين ناحيه منقرض شده است. رنگ بدن قهوه‌اي با خال‌هاي سياه، گوش‌هايي گرد و دمي به رنگ سياه است. ارتفاع شانه آن از زمين 85 سانتي‌متر است. ماده‌ها از نرها بزرگ‌ترند و به ترتيب 85 و 60 كيلوگرم هستند. اين گونه لاشه‌خوار است و امروز نيز در آفريقا از بزرگ‌ترين گوشتخواران رايج است.

تكامل خانواده كفتارها

كفتارها گوشتخواراني بزرگ، قدرتمند با دستان بلند هستند و آرواره‌هايي قوي، دندان‌هايي محكم و حجيم دارند. اندازه دم متوسط است و در هر پا 4 انگشت دارند. بجز گرگ خاكي (Aardwolf) كه دندان‌هايي ضعيف‌تر و دردست‌ها پنج انگشت دارد. كفتارها زير دم خود كيسه مولد بو دارند كه به وسيله مواد بودار آن قلمروي خود را علامت‌گذاري مي‌كنند. كفتارهاي امروزي سه جنس و چهار گونه‌اند كه همه آنها در آفريقا تا خليج بنگال در جنوب شرقي آسيا پراكنده هستند. كفتارها از نظر تعداد گونه كوچك‌ترين خانواده در راسته گوشتخواران هستند.

چهارگونه از كفتارهاي پليوسن (Pliocene) و پليستوسن (Pleistocene) سمت چپ: كفتار خالدار؛ فسيل اين گونه در غار وزمه كرمانشاه يافت شده است اندازه خطي كه در سمت چپ تصوير ديده مي‌شود 25 سانتي‌متر است

كفتارهاي امروزي در زير راسته گربه‌شكلان جاي دارند و داده‌هاي فسيلي نشان مي‌دهد كه خانواده كفتار در اوليگوسن (حدود 25 ميليون سال قبل) جد مشتركي با گونه‌هاي خواهري گربه‌شكل خود (خدنگ‌ها) داشته‌اند. مطالعات مولكولي اخير نشان مي‌دهد كه جدايي گربه‌شكلان و سگ‌شكلان خانواده كفتار حدود 29 ميليون سال پيش رخ داده است. گرچه مطالعات مولكولي نشان مي‌دهد كه جدايي كفتارها از خدنگ‌ها 25 تا 29 ميليون سال رخ داده است اما نخستين فسيل‌هاي يافت شده كفتارها مربوط به چند ميليون سال بعد از اين جدايي است به طوري كه اولين فسيل كفتار يافت شده مربوط به 18 ميليون سال قبل در فرانسه است. بين زمان جدايي كفتارها از خدنگ‌ها و اولين فسيل يافت شده كفتار 7 تا11 سال ميليون فاصله است. پرسشي كه در اينجا مي‌توان مطرح كرد اين است كه كفتارها در اين فاصله زماني طولاني كجا بوده‌اند؟

كفتارها گوشتخواراني بزرگ قدرتمند، با دستان بلندي هستند و آرواره‌هايي قوي دندان‌هايي محكم و حجيم دارند. اندازه دم متوسط است و در هر پا 4 انگشت دارند

پراكنش تاريخي همه گونه‌هاي خانواده كفتار مربوط به اوراسيا و آفريقاست. فقط يك كفتار به نام كاسماپورتت Chasmaporthetes در آمريكاي شمالي گزارش شده و هيچ گونه‌اي در آمريكاي جنوبي يا استراليا حضور نداشته است. تكامل كفتارها در دوره ميوسن (حدود 23 ميليون سال قبل) آغاز و حدود 18 ميليون سال ادامه داشته است. خانواده كفتار در اقليمي گرم و مرطوب در زيستگاهي جنگلي متولد شد كه در اوايل ميوسن اروپا، آسيا و آفريقا را پوشش مي‌داد. كفتارها 7 تا 11 ميليون سال پيش در اواخر ميوسن از نظر تعداد گونه متنوع شده‌اند. كفتارها در طول تكامل خود به چند گروه نظير كفتارهاي شغال‌شكل، سگ‌شكل و استخوان‌شكن تقسيم مي‌شوند.





تاريخ : جمعه 13 بهمن 1391برچسب:, | | نویسنده : مقدم |