شاید همچنان بسیاری از مردم ما خوش غذا خوردن كودك و چاق‌بودن او را نشانه سلامت و شادابی‌اش تلقی كنند، اما یافته‌های متخصصان تغذیه طی سال‌های اخیر نشان داده است كه علاقه زیاد كودك به غذا می‌تواند نشانه‌ای از احتمال چاقی او در آینده باشد، البته این مساله تنها عامل تعیین‌كننده برای احتمال چاقی در كودك نیست و عوامل دیگری مانند زمینه ژنتیك، تحرك و نوع غذای مصرفی و مهم‌تر از آن عادات غذایی خانواده در این زمینه نقش دارد؛ اما آیا این تصور درست است كه بچه‌ها هر چقدر هم كه بخورند، می‌سوزانند چون در حال رشد و جنب و جوش هستند؟دكتر فریبا شیروانی، فوق‌تخصص بیماری‌های عفونی اطفال و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌وگو با «جام‌جم» چنین دیدگاهی را درست نمی‌داند و می‌گوید: درست است كه كودكان به دلیل تحرك زیاد مصرف كالری بیشتری دارند، ولی در صورت بیشتر‌شدن میزان كالری مصرفی از میزان مورد نیاز كودك، احتمال چاق‌شدن برایش وجود دارد.

وقتی چاقی ژنتیكی می‌شود

متخصصان ژنتیك دو منطقه ژنی را بر كروموزوم‌ها شناسایی كرده‌اند كه در بروز چاقی در كودكان موثر است؛ یعنی اگر یكی از والدین چاق باشد احتمال چاقی در كودكش 50 درصد و اگر هردو چاق باشند، این احتمال به 80 درصد می‌رسد، ولی نباید فراموش كرد كه رفتارهای غذایی خانواده یا به بیان بهتر الگوی غذایی خانواده و نیز تحرك در این زمینه موثر است.

پرخوری كودك؛ نشانه‌ای از بیماری

به گفته دكتر شیروانی مشكلی به نام سندرم متابولیك در كودكان وجود دارد كه با چاقی، بالا بودن سطح انسولین در خون، ناتوانی در تحمل گلوكز، بالا بودن چربی در خون و فشارخون همراه است كه خود می‌تواند یك عامل زمینه‌ای برای بیماری‌های قلب و عروق و دیابت نوع 2 باشد.این متخصص اطفال اضافه می‌كند: از طرف دیگر در بعضی از بیماری‌ها مثلا هیپوتیروییدی، كودك چاق به نظر می‌رسد یا در بعضی از سندرم‌ها مثل سندرم داون احتمال چاقی كودك بیشتر می‌شود؛ البته كمبود بعضی از مواد نیز به تغییر رفتارهای غذایی منجر می‌شود به‌طور مثال در كودكانی كه كمبود آهن دارند خاك‌خواری و یخ‌خواری دیده می‌شود، ولی به طور كلی در كودكانی كه دچار سوء‌تغذیه پروتئین و كالری هستند بیشتر كم‌اشتهایی و بی‌حالی رخ می‌دهد. علاقه به خوردن مواد شیرین و پرخوری نیز در كودكانی دیده می‌شود كه دچار دیابت بوده و هنوز تشخیص داده نشده یا خوب كنترل نشده است.

كودكان استرسی چاق می‌شوند

كودكان نیز مانند بسیاری از بزرگسالان در دوران پر استرس، بیشتر به خوردن تمایل پیدا می‌كنند. پس می‌توان نتیجه گرفت كه استرس كودك و والدین می‌تواند در ایجاد چاقی در اونقش داشته باشد. وجود فشار مالی در خانواده یا جدا‌شدن پدر و مادر یكی از این موارد است. درمیان متغیرهایی كه دربرگیرنده عوامل استرس‌زا برای والدین است، سن، نژاد، كیفیت سلامت، جنسیت كودك، سطح سواد والدین، شاخص توده بدنی و كیفیت خواب تأثیرگذار است.

وادار كردن به كم‌خوری، سخت یا غیرممكن

متخصصان اطفال با توجه به آن‌كه وادار كردن كودك یا نوجوان به كم خوری یا رژیم داشتن، بسیار سخت و در برخی مواقع حتی غیرممكن است، می‌گویند كه هدف اصلی از اصلاح الگوی غذایی كودك، فقط كاهش وزن نیست، بلكه باید كاری كرد كه روند افزایش وزن كودك، آهسته یا متوقف شود.دكتر شیروانی در این باره توضیح می‌دهد: كودك باید بتدریج به وزن ایده‌آل خود برسد و با این روند رشد كند. چنین كاری به زمانی معادل یك سال، دو سال یا حتی بیشتر نیاز دارد كه به سن، وزن و الگوی رشد كودك بستگی دارد.به خاطرداشته باشید، یك كودك چاق، حتما یك فرد بالغ چاق نخواهد شد، بنابراین تغییر برنامه غذایی خانواده لازم است تا كودك دچار فشار نشود.

اصلاح برنامه غذایی كودكان پرخور

دكتر شیروانی توجه به نكات زیر را برای كمك به بهبود برنامه غذایی كودكان پرخور توصیه می‌كند: حذف تنقلات و كم‌كردن مدت تماشای تلویزیون و بازی‌های كامپیوتری از مهم‌ترین نكاتی است كه باید مورد توجه قرار بگیرد. همچنین مصرف غذاهای دارای كالری زیاد، باید محدود شود و توصیه به انجام ورزش‌های سبك حداقل نیم ساعت در روز كمك‌كننده است.كودكان نیز همچون بزرگسالان باید از لبنیات كم‌چرب استفاده كنند، البته در سن كمتر از دو سالگی لبنیات پرچرب آزاد است و در صورت چاق بودن كودك از لبنیات با چربی معمولی می‌توان استفاده كرد. همچنین كاهش مصرف مواد سرخ شده برای كودكان پیشنهاد می‌شود.حتی چربی گوشت را نیز باید جدا كنید.غذا نیز باید آرام جویده شود و همه افراد خانواده نیز با هم غذا بخورند. مصرف فست‌فود را كنترل كنید، اما مصرف خانواده كلم شامل گل‌كلم، برگ كلم و دانه كنجد به دلیل داشتن مقادیر زیاد امگا 3 و كلسیم، همین‌طور مواد غذایی حاوی ویتامین A یا پیشتاز ویتامین A چون بتاكاروتن كه در هویج، انبه و خرمالو موجود است و همچنین منابع غنی ویتامین C مثل مركبات را تا آنجا كه ممكن است، افزایش دهید.

شیرینی و بستنی، ممنوع می‌شود یا نمی‌شود؟

آیا برخی مواد غذایی چاق‌كننده چون كره، خامه، شیر پرچرب یا شیرینی و بستنی را بدون به وجود‌آمدن آثار كمبود برخی مواد غذایی مورد نیاز كودك، می‌توان حذف كرد؟به گفته دكتر شیروانی، حذف این مواد غذایی كودك را آزار می‌دهد، ولی می‌توان تجویز آنها را تحت كنترل در آورد. به این ترتیب كه ابتدا این مواد را در اختیار كودك قرار ندهیم و از طرف دیگر مصرف آن را به مواردی محدود كنیم كه در جمع بوده یا در دسترس كودك قرار دارد. می‌توان از خرید لبنیات پرچرب و ورود آنها به منزل اجتناب و به جای آنها از لبنیات كم‌چرب استفاده كرد.

كوتاهی قد و بلوغ زودرس

نتیجه چاقی برای همه افراد از كوچك و بزرگ چیزی جز بیماری‌های قلبی عروقی، دیابت نوع 2، كبدچرب، اختلال در شكل و وضع استخوان‌ها و اندام ها، فشارخون، مشكلات در ارتباطات اجتماعی و كم‌شدن اعتماد به نفس نیست، اما پرخوری و چاقی ناشی از آن برای كودكان با مشكل دیگری نیز به نام كوتاهی قد همراه است؛ یعنی كوتاهی قد به دنبال تداوم چاقی در كودك بروز می‌كند و باعث می‌شود كه بلوغ جنسی او و صفحه رشدش زودتر از موعد رخ دهد.اما اگر می‌خواهید بدانید كه كنترل پرخوری فرزندتان را از چه زمانی باید آغاز كنید، بدانید كه این امر از زمانی كه كودك می‌تواند با اختیار خود از مواد غذایی مختلف استفاده كند، شروع می‌شود و تا زمان چاقی ادامه دارد و پس از آن هم برای پیشگیری از ایجاد اضافه‌وزن مجدد باید مورد توجه قرار بگیرد.