کشورمان ایران دارای یکی از بزرگترین ناوگان بالگردی دنیا است. ارزش این وسایل پرنده در دوران جنگ تحمیلی به طور واضحی بر همگان آشکار گردید و از این رو تعمیر و نگهداری، نوسازی و بهسازی و همچنین افزودن بالگردهای جدید به این ناوگان عظیم پس از جنگ تحمیلی همواره در دستور کار قرار داشته است. در این گزارش به معرفی یک نمونه از بالگردهای سبک که توسط متخصصان کشورمان طراحی شده و در سال های پیش رو به عنوان یک هواگرد بومی وارد مراحل تولید خواهد شد می پردازیم.

یکی از اولین تجارب مهم ایران در زمینه ساخت بالگرد به ساخت قطعات و مجموعه های آن برای تعمیر و بازسازی واحدهای آسیب دیده در جنگ تحمیلی باز می گردد. در کنار این فعالیت ها ساخت قطعات تند مصرف و به مرور سایر قطعات لازم به روش مهندسی معکوس برای عملیاتی نگه داشتن ناوگان بالگردی ایران رکن مهم دیگر در تسلط بیشتر بر ویژگی های فنی این وسیله پروازی شد به طوری که علاوه بر پروازی نگه داشتن بالگردهای مختلف نظامی و غیرنظامی، ده ها فروند بالگرد زمینگیر نیز طی سال های گذشته بازسازی شده و به خط پرواز بازگردانده شد.

این فعالیت ها به طور عمده توسط شرکت «پنها (پشتیبانی نوسازی هلیکوپترهای ایران)» انجام شده و مراکز تعمیراتی «هوانیروز» ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز نقش بسیار مهمی در این رده از موفقیت ها داشته اند.

هر چند در دو دهه گذشته حدود 50 فروند بالگرد نسبتاً سنگین میل-17 و 171  و تعداد انگشت شماری بالگرد اروپایی و غربی به ناوگان نظامی و غیرنظامی کشور افزوده شده اما وجود شرایط تحریم و عدم امکان خرید همه بالگردهای جدید مورد نیاز با مشخصات عملکردی و پروازی مد نظر موجب شد تا متخصصان کشورمان به فکر طراحی و ساخت بالگرد جدید بر مبنای تعاریف بومی افتاده و با مشارکت بخش های مختلف صنعتی و دانشگاهی کار را آغاز کنند.

صنایع هوایی «شاهد» یکی از مجموعه های پیشرو در این زمینه بوده که بالگردهای ترابری شاهد274، شاهد278 و رزمی شاهد285 سه محصول تلاش آن است که دو نمونه آخر را در گزارش های قبلی معرفی کرده بودیم. همچنین بالگرد سبک دو نفره نیز برای امور آموزشی توسط شرکت پنها طراحی و ساخته شده است.

به نظر می رسد شاهد274 که یکی از اولین طرح های بومی بالگرد حمل و نقل محسوب می شود به تولید انبوه نرسیده و در عوض شاهد278 که در آن از بالگرد معروف و پرطرفدار «بل206 جت رنجر» الگو برداری شده و دارای درصد اشتراک بالای قطعات و زیرسامانه ها با آن است موفقتر ظاهر شده، توسط شرکت «هسا(هواپیماسازی ایران)» در اصفهان به تولید انبوه رسیده و چندین فروند از آن به مشتریان نظامی و غیرنظامی تحویل داده شده است.
 

اما تجارب عملیاتی و نیازهای جدید مشتریان لزوم طراحی های جدید خصوصاً برای بهبود قابلیت های توسعه محصول برای کاربردهای متنوع را نشان می داد در نتیجه سه پروژه اصلی بالگردهای سبک 8 و 12 نفره و یک نمونه بالگرد سنگین توسط صنایع دفاعی کشورمان با محوریت پنها تعریف شده است که بالگرد 12 نفره (پنها-1) را در گزارش های قبلی معرفی کرده بودیم.

بالگرد 8 نفره و دو موتوره سبا248 که می توان آن را با نمونه های بهسازی شده بل206 یعنی بل407، آگوستا 109 و 119 مقایسه کرد در یکی از پرمشتری ترین رده ها در دنیا طراحی شده است.

این بالگرد نسبت به اکثر نمونه های همرده در حال خدمت و بالگردهای تولید شده در ایران تاکنون، دارای دو نوآوری طراحی است که شامل ملخ اصلی 4 پره و ملخ دم محصور شده است.

به گزارش مشرق، استفاده از ملخ چهار پرّه هر چند پیچیدگی های طراحی، ساخت و تعمیرات را به دنبال دارد که خود گویای پیشرفت متخصصان کشورمان است اما مزایای بسیاری بوجود می آورد از جمله بازدهی بالاتر خصوصاً در پرواز پیمایشی، طول کوتاه تر ملخ ها، عدم نیاز به اجزای متعادل کننده برای پرّه ها، سر و صدای تولیدی کمتر، کاهش ارتعاشات وارد شونده به بدنه، ایجاد نیروی برآی مشابه در سرعت دورانی کمتر ملخ ها، پایداری بالاتر، ایجاد مشخصات مانوری و کنترلی بهتر.

بعلاوه در ملخ های چند پرّه، بار کمتری به هر یک وارد می آید که امکان استفاده از مواد و سازه سبکتر در عین افزایش دوام را ایجاد می کند ضمن اینکه در مجموع به افزایش مانورپذیری بالگرد و کاهش اثرات تغییرات ناگهانی باد نیز منجر می شود.
 

دم محصور در واقع قرار دادن پره های دم درون یک مجرای حلقوی برای خنثی کردن گشتاور ملخ اصلی با مزیت های فراوان نسبت به طرح های معمول است از جمله امکان کاهش ارتعاشات تا حد بسیار بالا و بهبود خصوصیات آیرودینامیکی به دلیل کاهش اثرات گردابه های نوک پره. از مزیت های دیگر این طرح افزایش ایمنی بالگرد در مراحل نشست و برخاست خصوصاً در فضاهای شهری است.

دو موتوره بودن و ظرفیت حمل نفرات بیشتر دو مزیت مهم دیگر سبا248 نسبت به بل206 و شاهد278 است. هرچند وجود موتور دوم، وزن و نیاز به حمل سوخت بیشتر را هم به دنبال دارد اما قابلیت اطمینان بسیار بهتری برای این بالگرد به ارمغان می آورد که آن را برای پرواز در محیط های پرمخاطره مانند مناطق کوهستانی و دریا مناسب می سازد.

استفاده گسترده از مواد كامپوزيتي غير فلزي در سبا248، علاوه بر كاهش وزن پرنده و جذب و كاهش انرژي امواج راداري، فوايد ديگري نيز دارد. از آن جمله مي توان به افزایش مقاومت در برابر خستگی، عدم ايجاد خوردگي و زنگ زدگي( كه در فلزات، پديد مي آيد) و در نتيجه امكان كار در محيط هاي گوناگون، جذب و مستهلك كردن ارتعاشات توليدي موتور و همچنين عمر و دوام بالاتر قطعات مربوطه اشاره داشت.

كاهش وزن پرنده در اثر استفاده از مواد كامپوزيتي كه از فلزات سبكتر هستند، باعث افزايش وزن محموله قابل حمل اين پرنده نيز مي شود ضمن اینکه امکان توسعه قابلیت دوام در برابر برخورد گلوله نیز وجود دارد.

دو موتوره بودن این طرح و همچنین استفاده از ملخ چهار پره(به دلیل طول کمتر) کاربری آن را برای محیط های دریایی و نشست و برخاست از فضای محدود عرشه کشتی ها مطلوب می سازد زیرا اطمینان حاصله از دو موتور برای عملیات دریایی عمدتاً با یک بالگرد تک موتوره قابل حصول نیست.

با توجه به توانمندی کشورمان در ساخت نمایشگرهای پیشرفته چندمنظوره(MFD) که به کاربردها و مزیت های آن در گزارش بالگرد ملی 12 نفره و بالگرد توفان-2 اشاره نموده ایم و در نمونه نمایش داده شده از جنگنده قاهر اف-313 نیز دیده شد باید انتظار استفاده از این سامانه ها را در کابین سبا248 داشته باشیم.

علاوه بر نمایشگرهای فوق، تجهیزات مخابراتی نیز در کشور ساخته می شود که شامل انواع بیسیم و رادیوهای VHF/UHF  با قابلیت جهش فرکانسی و رمزکننده های خودکار بومی و حد ارتفاع عملکردی بالا است. همچنین تجهیزات هشدار راداری و لیزری و انواع اخلالگرهای فروسرخ و سامانه های فریب دهنده، تجهیزات دید در شب، دوربین های ویدیویی و حرارتی و مسافت یاب لیزری نیز برای بالگردها در کشورمان ساخته شده است.
 

از دیگر ویژگی های قابل ذکر برای نمونه اولیه سبا248 باید به استفاده از ارابه فرود سورتمه ای(اسکید) اشاره کرد که نیروی مقاوم (پسا/درگ) کمتر نسبت به ارابه فرود چرخدار ثابت و وزن کمتر نسبت به انواع جمع شونده دارد.

افزایش مساحت سطوح شیشه ای به کار رفته در کابین خلبان و مسافرین نسبت به نمونه های داخلی و اغلب خارجی همرده ضمن کاهش وزن نسبی، میدان دید بسیار بالاتری به اطراف ایجاد می نماید. درب بزرگ کابین مسافر در هر دو طرف بدنه برای بارگیری بهتر بارهای بزرگ مزیت دارد ضمن اینکه دسترسی آسان به موتور و سامانه های داخلی از طریق دریچه های مناسب تعبیه شده در بدنه فراهم می شود.

به گزارش مشرق، دو موتوره شدن سبا248 و تغییراتی در طرح بدنه خصوصاً محفظه قرارگیری موتور و متعلقات ملخ اصلی(که نشان دهنده تلاش برای بهبود شکل آیرودینامیکی بالگرد برای رسیدن به مشخصات عملکردی بهتر است) البته گویای اجرا شدن فرایندهای طراحی و بهینه سازی شکل ظاهری است نه یک مهندسی معکوس ساده از نمونه های داخلی و خارجی.

از مشخصات اصلی اعلام شده برای بالگرد سبا248 می توان به بیشینه جرم برخاست 2944.5 کیلوگرم، بیشینه سرعت پیمایشی 287 کیلومتر بر ساعت، نرخ اوجگیری(در سطح دریا)540 متر بر دقیقه، برد نهایی 740 کیلومتر و بیشترین مداومت پروازی 4 ساعت اشاره کرد.

به علاوه سقف پرواز ایستا تحت تأثیر زمین (IGE) برای این بالگرد 4267 متر، سقف پرواز ایستا خارج از اثر زمین (OGE) 3352 متر و سقف پرواز نهایی آن 4572 متر است که به کمک دو موتور با بیشینه توان برخاست 650 اسب بخار و بیشترین توان پیوسته 570 اسب بخار برای هر یک از آنها ممکن می شود.

بالگرد سبا248 با توجه به فضای کابین مناسب، سرعت بالا، طراحی آیرودینامیکی جدید و بهینه برای بدنه و مانورپذیری بالا عملاً بالگردی چند منظوره است که می تواند در مأموریت های نظامی همچون حمل و نقل نفرات، گشت هوایی و دیده بانی، هدایت آتش و رزمی سبک در محیط های گوناگون مرتفع و گرم، کوهستانی و دریایی که همه آنها با هم در کشورمان ایران وجود دارد به کار گرفته شود.

به علاوه کاربردهای غیرنظامی فراوانی مانند تاکسی و آمبولانس هوایی نیز که با توجه به رشد صنعت هوافضا در کشورمان بیش از پیش قابلیت توسعه دارد در محدوده قابلیت های سبا248 می گنجد.

سبا248 نشان می دهد سطح توانمندی متخصصان داخلی از مهندسی معکوس که در شاهد278 دیده می شد بسیار فراتر رفته و به رده طراحی بومی از نظر عملکرد، سازه، مکانیزم ها، بدنه و اویونیک رسیده است. تولید انبوه این بالگرد برای افزایش و جایگزینی ناوگان فعلی در سالیان آینده ضمن ایجاد اشتغال، کاهش و قطع وابستگی به خارج و حتی امکان صادرات، سطح بالاتری از توانمندی های عملیاتی را برای بخش های نظامی و غیر نظامی کشور فراهم می کند.