با راه اندازی نخستین پایگاه جامع رصد و مراقبت فضایی، جمهوری اسلامی ایران به آخرین حلقه از زنجیره فناوری فضایی دست یافت.

 نخستین پایگاه جامع رصد و مراقبت فضایی جمهوری اسلامی ایران که با نام مبارک حضرت امام صادق (ع) نام‌گذاری شده به همت متخصصان صنایع الکترونیک وزارت دفاع ساخته شده و اخیرا طی مراسمی با حضور رییس جمهور و وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در استان مرکزی افتتاح شده است.

پایگاه رصد و مراقبت فضایی امام صادق (ع) که به منظور کشف، شناسایی، جستجو و رصد اجسام فضایی ایجاد شده است می تواند با سه روش ردیابی راداری، ردیابی الکترواپتیکی و ردیابی رادیویی به جستجو و ردیابی اجسام فضایی بپردازد.

سردار وحیدی، وزیر دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح هدف اصلی از راه اندازی این پایگاه را امنیت‌بخشی به فضا و سامانه‌های فضایی کشورمان عنوان و تاکید کرده بود که می‌بایست به طور دائم اجرام فضایی به ویژه ماهواره‌های عبوری از فضای کشور را رصد کنیم؛ چرا که اطلاعات منتج از سامانه‌های رصد فضایی نه تنها برای ماهواره‌های خودی، بلکه در مدیریت ترافیک مداری برای دیگر کشورهای صاحب دارایی‌های فضایی نیز مفید خواهد بود.

به گفته وی هم‌اکنون معاهدات بین‌المللی مختلفی جهت هماهنگی و تبادل داده‌های رصدی وجود دارد که با دست‌یابی کشور به این نوع سامانه، می‌توانیم با به اشتراک گذاشتن این نوع داده‌ها، در شبکه مربوط قرار گرفته و از اطلاعات رصدی به دست آمده در سایر نقاط دنیا نیز بهره‌مند شویم.

سردار وحیدی با اشاره به تخصص‌های مختلف و پیچیدگی‌های خاصی که برای احداث این پایگاه به کار گرفته شده گفته بود که با افتتاح این پایگاه، زنجیره فناوری فضایی در جمهوری اسلامی ایران کامل شد.

وی از صاایران به عنوان قطب طراحی و ساخت ماهواره و تجهیزات الکترونیکی و الکترواپتیکی فضایی در کشور که نقش بسیار مهمی در این حوزه بسیار استراتژیک ایفاء کرده است، نام برد.

دکتر اصغر ابراهیمی، رییس گروه صنایع فضایی صاایران در گفت‌وگو با خبرنگار فناوری خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) با بیان این‌که دانش فضایی یک مجموعه با المان‌های مختلفی است، گفت:‌ منظور از این که با راه اندازی پایگاه رصد و مراقبت فضایی چرخه فناوری فضایی کامل شده این است که مولفه‌ها وابعاد مختلف دانش و فناوری فضایی در کشور با تلاش دانشمندان و متخصصان ایرانی به خدمت گرفته است. ‌البته این بدین معنا نیست که ما به انتهای کار رسیده‌ایم بلکه به این مفهوم است که در این مرحله به مولفه های مختلف این چرخه وارد شده‌ایم و برای تکمیل آن باید ابعاد آن توسعه یابد، به طوری که باید در ساخت ماهواره‌ها وحامل‌های ماهواره و همچنین تعریف ماموریت و توسعه ایستگاه‌های بهره برداری و ایستگاه‌های هدایت و کنترل و برنامه ریزی دقیق و به روز داشته و در این جهت گام برداریم.

کسب دانش فنی طراحی و ساخت ماهواره‌ها و قرار دادن آن در مدار زمین

وی با بیان این‌که در ابتدای چرخه فناوری فضایی باید ماموریت را تعریف کرده و اهداف پرتاب ماهواره‌ها مشخص شود، تصریح کرد: ماموریت‌های مختلفی برای پرتاب ماهواره ها وجود دارد. سنجش از دور یعنی تصویربرداری از سطح زمین، ارتباطات و مخابرات که در این حالت ماهواره باید مجهز به سامانه‌های مخابراتی دریافت و ارسال داده باشد، ناوبری (هدایت و کنترل سیستم‌های زمینی، دریایی و هوایی از طریق سیستم‌های ناوبری مانند GPS گلوناس، گالیله)، هواشناسی با هدف پیش بینی وضعیت آب و هوا از جمله ماموریت‌های ماهواره‌ها محسوب می‌شود که باید در کشور توسعه یابد.

وی تصریح کرد: در این راستا ایران موفق به کسب دانش فنی طراحی و ساخت ماهواره‌ها و قرار دادن آن در مدار زمین شده است.

دکتر ابراهیمی، مولفه دیگر چرخه فناوری فضایی را دستیابی به دانش فنی و طراحی و ساخت حامل ماهواره‌ها عنوان کرد و گفت: ‌پس از طراحی و ساخت ماهواره‌ها مرحله بعدی پرتاب ماهواره توسط ماهواره‌برها در مدار زمین است که در کشور تعداد قابل توجهی ماهواره مانند امید، رصد و نوید توسط ماهواره‌برهای خانواده سفیر به مدار زمین پرتاب شده اند.

دستیابی به فناوری ساخت ایستگاه‌های زمینی بهره برداری

رییس گروه صنایع فضایی صا ایران با بیان این‌که مولفه سوم چرخه فناوری فضایی، دستیابی به فناوری ساخت ایستگاه‌های زمینی بهره برداری جهت ارتباط مداوم با ماهواره است، تصریح کرد: ‌در حال حاضر ایران با دستیابی به این فناوری موفق به راه اندازی ایستگاه‌های زمین بهره بردار مانند ماهدشت شده است که علاوه بر این ایستگاه‌های موبایل هم در مکان‌های مختلف مستقرند.

وی افزود: ‌دسته دوم ایستگاه‌های بهره بردار، ایستگاه‌های هدایت وکنترل هستند که به دلیل این‌که ماهواره‌ها ذاتا خود هدایت شونده نیستند و باید از روی زمین فرمان‌های هدایت و کنترل به ماهواره داده شود، فرمان‌های عکسبرداری و ارسال آن به زمین از جمله این فرامین هستند داده شود.

رییس گروه صنایع فضایی صا ایران خاطرنشان کرد: پس از انجام این مراحل، برای رصد ماهواره پرتاب شده و تعیین موقعیت دقیق، آن نیازمند پایگاهی هستیم که پایگاه جامع رصد فضایی کشور که اخیرا توسط متخصصان ایرانی راه اندازی شده است این مهم را برعهده خواهد داشت.

وی افزود:‌ وظیفه پایگاه جامع رصد فضایی ایران که به اسم مبارک امام جعفر صادق (ع) نام گذاری شده است کشف، رصد و شناسایی اجرام مدار گرد زمین است که می‌تواند شامل ماهواره‌ها، باقیمانده ماهواره‌ها و حتی باقیمانده سیستم‌های حامل ماهواره باشد. این پایگاه ارتفاع و مشخصات مداری اجرام مدارگرد را مشخص می‌کند. همچنین می‌توان مشخص کرد که یک ماهواره در چه زمانی واز چه مکانی نسبت به یک ایستگاه ثابت زمینی طلوع و غروب می‌کند.

خودکفایی ایران در اعلام مسیر ماهواره‌های خودی و خارجی

دکتر ابراهیمی در گفت‌و‌گو با ایسنا ادامه داد: با راه اندازی پایگاه رصد فضایی جمهوری اسلامی ایران، کشورمان در اعلام مسیر ماهواره‌ها خودی وحتی ماهواره‌های سایر کشورها به خودکفایی رسیده است.

ابراهیمی تصریح کرد: معمولا وقتی کشوری ماهواره به فضا پرتاب می‌کند از سایت‌های خارجی درخواست می‌کند که اطلاعات مداری ماهواره را به آن‌ها بدهد که می تواند هم در قالب قرارداد و یا به صورت رایگان باشد در این راستا پایگاه جامع رصد فضایی امام جعفر صادق (ع) که در آینده توسعه می‌یابد قابلیت ارائه خدمات به سایر کشورها را خواهد داشت به طوری که وقتی کشوری ماهواره پرتاب می‌کند ایران می‌تواند ماهواره کشور مورد نظر را رصد کرده و اطلاعات مداری ماهواره را استخراج کرده و در اختیار آن‌ها قرار دهد.

دستیابی کشورهای محدود به فناوری ساخت پایگاه رصد فضایی

وی تصریح کرد: در حال حاضر تعداد محدودی کشور در دنیا این توانمندی را دارند که وقتی ماهواره‌ای به فضا پرتاب می‌شود آن را کشف و رصد کنند و می‌توانند اطلاعات آن را در اختیار کشورهای دیگر بگذارند البته چنانچه این اطلاعات در اختیار کشور پرتاب‌کننده ماهواره گذاشته نشود، احتمال این که ماهواره را از دست داده و گم کنند بسیار زیاد است.

به گفته وی، تعداد انگشت شماری از کشورهای دنیا دارای سیستم رصد ماهواره،‌ روی زمین هستند که می‌توان به آمریکا، روسیه، ژاپن و برخی کشورهای اتحادیه اروپا اشاره کرد.

ابراهیمی افزود: پایگاه رصد فضایی دارای فناوری‌های بسیار پیچیده و گران قیمت است از این رو شاید تنها شش کشور دنیا این فناوری را در اختیار داشته باشند و به طور کلی کشورهایی به دنبال دستیابی به این فناوری می‌روند که تصمیم به فعالیت اساسی و زیربنایی در فضا داشته باشند در این راستا برنامه ریزی، فعالیت‌ها و ظرفیت‌هایی که در کشور عزیزمان ایجاد شده برای این است که به عنوان بازیگر اصلی و تاثیرگذار در جهان بوده و حرفی برای گفتن در عرصه فضایی داشته باشد.

صادرات خدمات فضایی و مهندسی ماهواره ایران به خارج

به گفته وی در آینده ایران خدمات فضایی را در سطح بین المللی صادر خواهد کرد و در آینده نه چندان دور کشور ارائه دهنده خدمات فضایی و خدمات مهندسی مانند طراحی و ساخت ماهواره، ایستگاه‌های زمینی و یا پرتاب ماهواره‌های سایر کشورها توسط ماهواره‌برهای داخلی خواهد شد.

رییس گروه صنایع صا ایران با بیان این‌که رصد ماهواره در فضا به روش‌های مختلف امکان پذیر است گفت: یکی از ابتدایی‌ترین روش‌ها مشاهده ماهوار‌ه‌ها با چشم غیر مسلح است به طوری که در غروب و قبل از طلوع خورشید امکان مشاهده ماهواره‌ها با چشم معمولی وجود دارد. ماهواره‌هایی که ابعاد آن‌ها بزرگتر بوده و میزان تابش پرتور خورشید به آن‌ها زیاد است را می توان با چشم مشاهده کرد.

استفاده پایگاه رصد فضایی ایران از سه روش الکترونیکی، راداری و رادیویی

وی با بیان این‌که رصد ماهواره‌ها به روش‌های الکترونیکی، راداری و رادیویی صورت می گیرد گفت: در رصد الکترونیکی یک سیستم جست‌وجوگر وجود دارد که در فضا جست‌وجو کرده و نقاطی را که ماهواره‌ها هستند مشخص می‌کند در نهایت به ردیاب ارتباط می‌دهد و نقطه مورد نظر تعقیب شده تا معادلات حرکت ماهواره در مدار مشخص و محاسبه شود.

وی در خصوص روش رصد راداری گفت: در این روش کارکرد مانند سیستم رادار هوایی که از روی زمین رادار شروع به کار می کند و مسیر هواپیماها را مشخص می‌کند و در صورتی که رادار پیشرفته بوده و قدرت آشکارسازی بالایی داشته باشد می تواند ماهواره‌هایی را که در ارتفاعات بالاتری هستند رصد کند.

دکتر ابراهیمی در توضیح رصد رادیویی ماهواره ها تصریح کرد: ماهواره‌ای که در مدار قرار می‌گیرد در ارتباط با زمین بوده و سیگنال ارسال می‌کند که در هر نقطه‌ای از زمین قابل دریافت است. شناسایی ماهواره‌ها با دریافت این سیگنال‌ها را رصد رادیویی می نامند؛ در پایگاه جامع رصد فضایی امام صادق (ع) که دارای سیستم‌های رصدی با سه روش اشاره شده می باشد چنانچه ماهواره ای با یک روش رصد نشود از روش دیگر امکان پذیر خواهد بود.

رییس گروه صنایع صا ایران تاکید کرد: در حوزه فناوری‌های پیشرفته کمتر کشوری به کشور دیگر کمک می‌کند چرا که معمولا کشورها علاقه دارند که این فناوری را در انحصار خود نگه دارند به طوری که حتی اگر کشورها دارای روابط خوبی با سایر کشورها هم باشند چندان علاقه‌ای به ایجاد روابط با هدف تبادل فناوری‌های فضایی ندارند؛ البته شاید امکان داشته باشد که محصولات منتج از فناوری‌های پیشرفته را صادر کنند اما هیچ گاه دانش و فناوری را صادر نخواهد کرد، بنابراین اگر ایران تحریم هم نبود شاید می‌توانستیم فقط محصولات و خدمات فضایی را دریافت کنیم ولی هیچ گاه قادر به دریافت دانش فنی نبودیم.

ساخت پایگاه جامع رصد فضایی به شکل کاملا بومی

وی افزود: در این راستا کاملا مدعی هستیم که ساخت پایگاه جامع رصد فضایی، بومی بوده و با تکیه بر دانش داخلی طراحی و به بهره برداری رسیده است. در راه اندازی این پایگاه از دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی و صنایع داخلی مشاوره گرفته شده است؛ البته به طور قطع این پایگاه قابلیت رقابت با پایگاه‌های رصد فضایی کشورهای دیگر را دارد واین اتفاق آغاز راه برای کشور عزیزمان است. همچنین در خصوص انتخاب محل استقرار سامانه‌های رصدی همانند فرآیند انتخاب محل استقرار تلسکوپ‌های فضایی پارامترهای جوی و آب و هوایی و شفافیت آسمانی مطرح است و میزان آلودگی نوری وهوایی از جمله پارامترهای مهم در انتخاب مکان استقرار سامانه‌های رصدی می‌باشند.

رییس گروه صنایع فضایی صاایران تصریح کرد: چشم انداز آتی در صنایع فضایی کشور را می‌توان در دو قسمت عمده شامل حوزه فناورانه فضایی و ارائه خدمات فضایی ترسیم کرد؛ در حال حاضر در موضوع فناوری فضایی پیشرفت قابل توجهی داشته‌ایم به طوری که با پرتاب ماهواره های امید، رصد و نوید و توسعه ایستگاه‌های زمینی، اثبات فناوری در کشور صورت گرفته است اما در مقابل انتظار از صنایع فضایی کشور این است که خدمات مورد نیاز کاربران را نیز تامین کند.

خودکفایی ایران در ارائه خدمات فضایی در آینده نزدیک

وی افزود: پیش بینی من این است که در آینده نزدیک در ارائه خدمات فضایی به خودکفایی می رسیم به طوری که قادر به پرتاب ماهواره‌های سنجش از دور خواهیم بود که تصاویر ماهواره‌ای در اختیار کاربران قرار دهیم و حتی در آینده نه چندان دور موفق به طراحی ماهواره مخابراتی و پرتاب آن به مدار ژنو (زمین آهنگ) می‌شویم و در آینده ایران این قابلیت را به دست خواهد آورد تا ماهواره‌های سایر کشورها را پرتاب کند و حتی در حال حاضر با راه اندازی پایگاه جامع رصد فضایی امام جعفر صادق (ع) ماهواره‌های سایر کشورها را رصد می کنیم. البته در کنار آن ارسال موجود زنده به فضا به این معناست که ایران به نقطه‌ای می‌رسد که قابلیت طراحی و ساخت کپسول‌های زیستی حامل انسان را خواهد داشت.

رییس گروه صنایع فضایی صا ایران تصریح کرد: ایران در زمینه دانش و فناوری فضایی به نقطه‌ای رسیده که قابلیت جذب فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها را دارد و حتی تعامل خوبی بین صنایع و دانشگاه‌ها برقرار کرده است چرا که لازمه توسعه دانشگاه‌ها در ارتباط مستمر با صنایع است که در عرصه فناوری فضایی این ارتباط به شکل قابل قبولی برقرار شده است.

وی افزود:‌ در این راستا پشتیبانی از شرکت‌های دانش بنیان با ارائه فعالیت‌ها و پروژه‌ها به آن‌ها در دستور کار است به طوری که در مجموعه فضایی کشور تلاش شده بخش خصوصی نیز تقویت شود.