تا آن روز، بایکونور صحنه‌های هیجان انگیز بسیاری را دیده بود: پرتاب نخستین ماهواره جهان، پرتاب نخستین موجود زنده به فضا، پرتاب نخستین انسان و نخستین های بسیار دیگر اما این واقعه ای غیر قابل تکرار در راه بود...

دو روز قبل کارکنان بایکونور شاهد پرتاب ناو «وستک-5» بودند که یک مرد را به فضا برد و اینک یک زن راهی مدار زمین می شد تا نام خود را به عنوان نخستین زن فضانورد جهان به ثبت رساند.

سفر «والنتینا ترشکوا» جمعاً سه روز طول کشید اما سروصدای زیادی در جهان به پا کرد. سفری که هر چند 20 سال پس از آن هیچ خانمی به فضا نرفت اما به هر حال پای خانم‌ها را به سفرهای فضایی باز کرد و تا امروز 57 فضانورد زن که 10 درصد کل فضانوردان را تشکیل می‌دهند به فضا سفر کرده‌اند.

سرلشگر نیروی هوایی والنتینا ولادیمیروونا ترشکووا

پنجاهمین سالگرد سفر نخستین کیهان نورد زن جهان به مدار زمین، بهانه ای بود تا پای صحبت‌های سیروس برزو، روزنامه نگار علمی و پیشگام ترویج دانش کیهان نوردی در کشور بنشینیم.

برزو در گفت‌و‌گو با خبرنگار علمی خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) ضمن مروری بر زندگی پرماجرای نخستین‌ زن فضانورد جهان، نیم قرن حضور زنان در فضا را روایت کرده است:

«بعد از پرواز یوری گاگارین به عنوان اولین فضانورد، خانم‌های زیادی که به نوعی فعالیت‌های خلبانی انجام داده بودند با نامه‌نگاری‌هایی علاقمندی خود را برای رفتن به فضا ابراز ‌کردند.

در آن زمان رقابت بزرگی بین آمریکایی‌ها و روس‌ها برای سفر به فضا وجود داشت و هر یک از آنها تلاش می‌کردند که نشان دهند پیشرفته‌ترند. در این راستا عده‌ای از خانم‌های علاقه‌مند به فضا نوردی درآمریکا با اعلام داوطلبی خود، تمرین‌هایی را برای رفتن به فضا به تنهایی آغاز کردند اما مسوولان امریکایی هیچ علاقه‌ای برای این موضوع نشان ندادند بنابراین در آن مقطع خانمی برای رفتن به فضا در آمریکا انتخاب نشد.

در مقابل روس‌ها با تبلیغاتی مخفیانه، نامه‌هایی را به باشگاه‌های هواپیمایی که خانم‌ها در آن فعالیت داشتند ارسال کردند و پس از آن نیز با انجام گزینش‌هایی در نهایت از تعدادی افراد دعوت به عمل آمد و این خانم‌ها تحت آزمایش‌های سخت همانند آزمایش‌هایی که بر روی مردان اعمال می‌شد قرار گرفتند. در این مسیر نهایتا از میان تمامی داوطلبان، پنج نفر به مرحله نهایی دست یافتند.

سرلشگر نیروی هوایی والنتینا ولادیمیروونا ترشکووا

در گزینشی که از پنج نفر از آنها انجام گرفت، چندنفر از آنها به دلیل ویژگی‌های شخصیتی همچون خودخواهی، خجالتی بودن و حسادت و ... از سوی هیات گزینش حذف شدند و در نهایت نیز خروچف، رهبر سیاسی آن زمان، با این پنج خانم ملاقات کرد و درنهایت خانم والنتینا ترشکوا را به دلیل چهره روسی و اینکه از خانواده زحمت کش و کارگری بود انتخاب کرد.

نگاهی به زندگی نخستین زن فضانورد جهان

والنتینا ترشکوا در 1937 در روستای ماسلنینکو از توابع یاروسلاو روسیه متولد شد. پدرش در جنگ جهانی دوم زمانیکه وی شش ساله بود توسط سربازان آلمان نازی کشته شد. وی ضمن درس خواندن، کار را از هفده سالگی در کارخانه شروع کرد. ترشکوا علاقه فراوانی به هوانوردی داشت و به همین منظور در کلوپ هوانوردی یاروسلاو ثبت نام کرده و به تمرین چتر بازی پرداخت و در نهایت با وجود اینکه کمترین شانس را در میان سایر رقبای خود داشت اما در آخر وی به عنوان نخستین زن به فضا سفر کرد و در واقع در انتخاب ترشکوا شانسی که به وی رو آورد این بود که از یک خانواده زحمت‌کش بود.

سه سناریو برای سفر نخستین فضانورد زن به فضا

در زمانی که گروه زنان برای سفر به فضا انتخاب شدند سه سناریو برای شکل کار مطرح شد.

ابتدا پرواز یک سفینه با فضانورد زن برای مدت یک تا سه شبانه روز. دوم پرواز گروهی دو سفینه با دو فضانورد زن با فاصله یک شبانه روز بین پرتاب ها و سوم پرواز گروهی متفاوت شامل یک سفینه با فضانورد زن برای پروازی سه شبانه روز و همزمان یک ناو به سرنشینی یک مرد با پروازی به طول پنج تا هفت شبانه روز که سرانجام شکل سوم به تصویب رسید. به این ترتیب قرارشد نخست والری بیکوفسکی در روز 14 ژوئن 1963 با وستک-5 از بایکونور به فضا پرتاب شود و پس از استقرار او در مدار و کسب اطمینان از کار ناو کیهانی به پرتاب وستک-6 به سرنشینی ترشکوا اقدام شود.

البته تا آخرین لحظه پرتاب یک فرد دیگر نیز همانند ترشکوا، لباس فضایی پوشید تا اگر به هر دلیلی برای وی مشکلی پیش آمد، فرد دیگر به عنوان جایگزین وی پرتاب شود اما در نهایت مشکلی رخ نداد و "والنتینا ترشکوا " به عنوان نخستین زن فضانورد جهان در 16 ژوئن 1963 با « وستک-6 » راهی مدارشد.

تاثیر جسمی فضا بر زنان و مردان تفاوتی ندارد

سفر فضایی ترشکوا تنها یک ماموریت نبود بلکه هدف اصلی این بود که بررسی شود فضانوردان زن و مردی که به فضا رفتند چه تغییراتی در بدنشان قبل و بعد از سفر برجای مانده است.

در این میان براساس اطلاعاتی که بعدها به دست آمد ترشکوا در پرواز دچار مشکل فضازدگی شده بود. فضازدگی همانند دریازدگی با حالت تهوع همراه است و در واقع موضوع چندان عجیبی نیست و مشکلی است که برخی از فضانوردان در نخستین سفر فضایی خود با آن مواجه می‌شوند. در مجموع با وجود آن که ترشکوا در دوران سفر حال خوبی نداشت اما توانست ماموریت خود را در این سه روز به خوبی انجام دهد و پس از بازگشت نیز مورد معاینات پزشکی قرار گرفت و طی این معاینات این نتیجه به دست آمد که تاثیر فضا به لحاظ جسمی برای خانم‌ها و آقایان تفاوتی ندارد.

ازدواج نخستین زن فضانورد و بچه دار شدن او

تراشکوا چند ماه پس از بازگشت از فضا با آندریان نیکلایف، کیهان نورد وستک-3 ازدواج کرد و به این ترتیب نخستین زنی شد که با یک فضانورد ازدواج کرده است. او همچنین نخستین زن کیهان نوردی است که باردار شد و فرزندش یلنا که در ژوئن 1964 به دنیا آمد، نخستین فرزند دو کیهان نورد است. پس از ازدواج ترشکوا با آندریان نیکلایف، دانشمندان روس به دنبال این بودند که بررسی کنند که آیا سفر فضا بر روی نسل انسان نیز می‌تواند تاثیری بگذارد یا خیر که در نهایت به نتیجه منفی دست یافتند.

ازدواج نخستین زوج فضانورد

دومین فضانورد خانم و نخستین فضانوردی که در فضا راهپیمایی کرد

بعد از سفر ترشکوا تا حدود 20 سال هیچ زنی به فضا پرتاب نشد پس از 20 سال روس‌ها بار دیگر خانمی را به عنوان دومین زن فضانورد جهان به نام "اسوتلانا ساویتسکایا" به فضا پرتاب کرد.

این خانم تفاوت‌های زیادی با خانم ترشکوا داشت وی زمانی که 16 ساله بود یک رکورد جهانی پرتاب چتر بین خانم‌ها زده بود و همه افراد این خانم را از نظر توان و ماموریتی که به انجام رساند تایید کردند. مدتی بعد مجددا همین خانم با یک گروه فضانوردی به فضا رفت و اولین راهپیمایی یک زن در فضا را انجام داد.

در این راهپیمایی دستگاه‌هایی را به بیرون فضا برد و به همراه یک فضانورد مرد جوشکاری در فضا را به شکل دقیق انجام داد.

سومین خانم فضانورد جهان و نخستین زن فضانورد آمریکایی

سومین خانم فضانورد جهان، «سالی راید» بود که نام خود را به عنوان نخستین زن فضانورد آمریکا به ثبت رساند و پس از آن پای خانم‌ها به فضا باز شد.

سالی راید

نظریات جالبی از موافقان و مخالفان فضا نوردی درجهان

در خصوص سفر خانم‌ها به فضا دو نظریه‌ موافق و مخالف بین فضانوردان وجود دارد.

موافقان معتقدند که وجود خانم‌ها در گروه فضانوردان نظم به کار می‌دهد چرا که آقایان کمتر این نظم را رعایت می‌کنند اما مخالفان که دو دسته هستند عده‌ای معتقدند که این کار سنگین و طاقت‌فرساست و خیلی از آقایان از عهده‌ی آن برنمی‌آیند؛ بنابراین چه دلیلی وجود دارد که خانم‌ها وارد این کار سنگین شوند.

عده‌ی دیگری از این گروه مخالف نیز معتقدند که وجود خانم‌ها دردسرساز است چرا که خانم‌ها خلق و خوهای خاص خود را دارند که این خلق و خو برای زندگی در فضا ساخته نشده است. به عنوان نمونه یک فضانورد مرد می‌تواند دو هفته نیز حمام نرود و یا یک هفته سرش را شانه نزند اما خانم‌ها نمی‌توانند این عادت را داشته باشند!

اما اگر بخواهیم بی‌طرفانه قضاوت کنیم خانم‌ها در عرصه‌ی فضانوردی‌ ماموریت‌هایشان را به خوبی انجام دادند و هیچ موردی ذکر نشده است که در شرح وظایف یک خانم فضانورد نواقصی وجود داشته باشد. حتی مواردی بوده است که در آزمایش‌های فضایی عمدا خانم‌ها را در تنگناهایی می‌گذارند تا ببینند فرد چه کار می‌کند اما با کمال تعجب ملاحظه شده است که خانم‌ها از عهده چنین مشکلاتی برآمده‌اند.

البته در خصوص فضانوردی مردان عده‌ای معتقدند که موفقیت‌های خانم‌ها در فضانوردی را باید پای موفقیت آنها نوشت چرا که مردان به خانم‌ها در این مسیر کمک بسیاری کردند و اجازه ندادند خانم‌ها شکسته شوند!

در این میان از ویژگی‌های مثبت فضانوردی خانم‌ها می‌توان به این موضوع اشاره کرد که در میان خانم‌هایی که به فضا رفتند هیچ گاه شاهد اختلاف بین خانم‌ها و یا خانم‌ها با آقایان مشاهده نشده است اما در میان آقایان مواردی وجود داشته است که فضانوردان به دلیل اختلاف ماموریت خود را نیمه کاره رها کرده و بازگشته‌اند.»