1 ـ IUI یا تلقیح داخل رحمی

ساده ترین روش برای درمان یک زوج نابارور روش IUI یا تلقیح داخل رحمی است. در مواردی که ناباروری ناشی از مشکلات جنسی مردانه خفیف باشد یا به مشکلات ناشی از گردن رحم مربوط باشد از این روش استفاده می شود. در این روش اسپرم گرفته شده در محیط استریل شسته شده و اسپرم های مرده و دیگر سلول هایی که همراه آن وجود دارد، جدا شده و اسپرم کاملا سالم و متحرک که از نظر شکل ظاهری طبیعی باشد جدا می شود. این اسپرم در حالت طبیعی داخل واژن ریخته می شود. در این روش درمانی اسپرم های آماده شده برای لقاح به کمک یک وسیله سوزن مانند بلند که به آن کاتتر گفته می شود، از سوی پزشک متخصص زنان از گردن رحم عبور کرده و به طور مستقیم به داخل رحم تزریق می شود. این کار موجب می شود مسیری که اسپرم برای رسیدن به تخمک آزاد شده در داخل لوله رحمی طی می کند، کوتاه تر شود و احتمال رسیدن اسپرم به تخمک بیشتر شود. علاوه بر این؛ اسپرم مرده و سلول های دیگر و مواد مختلفی که همراه اسپرم های سالم وجود دارد از هم جدا شده و به این ترتیب اسپرم های فعال داخل یک محیط مغذی قرار می گیرد که می تواند براحتی حرکت کند. در بعضی از زنانی که با مشکل ناباروری مواجه هستند در گردن رحم ترشحاتی وجود دارد که موجب کشته شدن اسپرم می شود. از آنجا که در این روش اسپرم ها از طریق یک وسیله سوزن مانند از این مسیر عبور می کند، کمتر آسیب می بیند. اگر در زوج هایی که برای درمان ناباروری مراجعه می کنند مشکلات و محدودیت های خفیفی در روند درمان وجود داشته و سن آنها پایین بوده، اسپرم مرد نسبتا قابل قبول باشد، ترجیح می دهیم از این روش استفاده کنیم که نه تنها هزینه درمانی کمتری دارد، بلکه با مداخله کمتری روی زوج ها همراه است. در این روش در بخشی از مسیر به روند بارداری کمک می کنیم تا اسپرم به همان طریق طبیعی حرکت کند و پس از عبور از رحم و لوله های رحمی خود را به تخمک برساند. در حقیقت این روش کمک به روش طبیعی بارداری است و اسپرم شبیه به روش طبیعی حرکت کرده و تخمک را بارور می کند.

2 ـ IVF یا لقاح خارج رحمی

اگر اسپرم حرکت لازم را نداشته باشد که از داخل لوله رحم عبور کند و خودش را به تخمک آزاد شده در داخل لوله های رحمی برساند از یک مرحله درمانی پیشرفته یعنی IVF یا لقاح خارج رحمی استفاده می شود. در این روش خانمی که برای درمان ناباروری مراجعه کرده است پس از مصرف داروهایی که برای تحریک تخمک گذاری برای او تجویز شده در داخل اتاق عمل تحت بیهوشی قرار گرفته و تخمک های آزاد شده از طریق سوزنی که وارد تخمدان می شود خارج خواهد شد. تخمک های بالغ و رشد کرده از رحم خارج شده در داخل دستگاهی به نام انکوباتور که شرایطی شبیه به رحم دارد در داخل یک محیط مغذی قرار می گیرد.

اسپرم های گرفته شده از مرد نیز شسته و کاملا پالایش شده و در مرحله بعد اسپرم های زنده و اسپرم های متحرک را از آن جدا کرده و روی تخمک ها می ریزند؛ همان تخمکی که اسپرم باید حرکت می کرد تا خود را به آن می رساند. از آنجا که اسپرم توانایی حرکت لازم برای رسیدن به تخمک را نداشته است این کار در شرایط مصنوعی انجام می شود که به این ترتیب لقاح در خارج از رحم انجام می شود. این روش مستلزم مصرف داروهایی برای تحریک تخمک گذاری و بیهوشی است. جنینی که به این روش در خارج از رحم تشکیل می شود بر اساس روش کار و همچنین با توجه به شرایط سنی بیمار و عوامل مختلف دیگر دو تا پنج روز در خارج از رحم قابل نگهداری است. پس از این مدت جنینی که رشد کرده به کمک یک وسیله سوزن مانند 30 سانتی متری از واژن و گردن رحم عبور کرده و به طور مستقیم به داخل رحم تزریق می شود. باید توجه داشت جنین حداکثر برای پنج تا شش روز در خارج از رحم قابل نگهداری است. بعضی افراد تصور می کنند منظور از لقاح خارج رحمی سپری شدن مراحل رشد جنین در خارج از رحم است، اما با تمام پیشرفت های به دست آمده در مسیر علم و فناوری فقط تا شش روز می توان جنین را بیرون از رحم مادر نگه داشت و بعد از این مدت هیچ دستگاهی قادر به حمایت جنین نخواهد بود. بنابراین جنین ادامه حیاتش را در رحم مادر سپری می کند.

3 ـ ICSI یا میکرو اینجکشن

در روش لقاح خارج رحمی به ازای هر تخمک باید 50 هزار اسپرم روی آن ریخته شود. بعضی از افرادی که با مشکل ناباروری مواجه هستند، توانایی تولید این تعداد اسپرم را ندارند. در این گروه از افراد تعداد اسپرم ها بسیار کم است تا جایی که گاهی باید اسپرم ها را با استفاده از یک سوزن مخصوص از بافت بیضه جدا کرد. تعداد اسپرم های زنده در این افراد معمولا یک، دو، ده و در نهایت هزار اسپرم است. اگر در مردی که با مشکل ناباروری مواجه است، تعداد اسپرم ها کم باشد باید بیشتر در روند باروری مداخله کرد. گاهی این اسپرم ها نمی تواند حرکت و از دیواره تخمک عبور کند. در این روش که به آن میکرواینجکشن گفته می شود از یک سوزن بسیار ریز میکروسکوپی که قطر آن در حدود 6 میکرون یا 5 میلیونیم متر است، استفاده می شود و به وسیله آن اسپرم را برداشته و از دیواره تخمک عبور داده و به وسط سیتوپلاسم تخمک تزریق می کنند. این روش به نوعی همان روش IVF است. در افرادی که اسپرم آنها حرکت لازم را نداشته و نمی تواند خودش وارد تخمک شود از این روش برای درمان ناباروری استفاده می شود.

شکست یا پیروزی؟

انتخاب روش درمان ناباروری به شدت مشکلی که زوج نابارور با آن مواجه هستند بستگی دارد. برای انتخاب روش مناسب یک تیم تخصصی شامل متخصص مردان، متخصص زنان، جنین شناس و متخصص لقاح خارج رحمی با هم مشورت می کنند و بر اساس ویژگی های زوج نابارور، روش درمانی انتخاب می شود. اگر زوج جوان باشند و در آنها کیفیت یا به طور کلی وضع گامت ها مناسب باشد، ترجیح داده می شود از روش IUI برای درمان استفاده شود. اگر این روش بعد از دو تا سه بار به نتیجه موفقیت آمیزی نرسید، سراغ IVF می رویم و در نهایت اگر تعداد اسپرم ها کافی نباشد روش میکرو اینجکشن یا ICSI انتخاب می شود. اگر این روش هم جواب نداد باید به سراغ درمان های جایگزین برویم. یکی از عوامل موثر در موفقیت زوج های نابارور برای نتیجه گرفتن از روش های کمک باروری مراجعه آنها به یک مرکز درمانی موفق است. درمان ناباروری، درمان اضطراری نیست و به عبارت دیگر مانند بیماری قلبی نیست که فرد مجبور باشد در کوتاه ترین زمان ممکن خود را به یک مرکز درمانی برساند. بهترین شاخص و معرف یک مرکز درمانی زوج های دیگری است که به نتیجه رسیده اند. موضوع مهم دیگر، تاثیرگذاری داروهایی است که باید مصرف شود. این داروها باید مناسب باشد. شرایط روحی ـ روانی زوج ها نیز در میزان موفقیت آنها نقش مهمی دارد. اگر سازمانی هزینه های درمانی را تقبل کند احتمال موفقیت زوج ها در این روش ها به مراتب بیشتر است. با وجود همه پیشرفت های به دست آمده در درمان ناباروری، 40 تا 50 درصد افراد ناخواسته به نتیجه نمی رسند. بنابراین افرادی که تحت درمان قرار می گیرند باید صبر و حوصله داشته باشند و با تیم درمان همکاری کنند. زوجی که در یک مرحله از درمان نتیجه نگرفته اند، با این که حق دارند به مرکز دیگری مراجعه کنند، بهتر است ادامه درمان را در همان مرکز پیگیری کنند؛ چراکه احتمال موفقیت آنها در آن مرکز که پزشکان با آنها آشنایی دارند و نقاط ضعف و قوت کارشان را در مرحله قبل مورد بررسی قرار می دهند به مراتب بیشتر خواهد بود.