روان شدن سیل مسافران در فصل تابستان به کنار دریا به روشی متداول برای گذران این اوقات تبدیل شده است که متاسفانه تعداد زیادی از این گردشگران به دلیل عدم آگاهی از مخاطرات دریایی و یا آشنا نبودن با اصول شنا، طعمه دریا می شوند.

جریان شکافنده یکی از این مخاطرات دریایی است که بیشتر در دریای خزر دیده می شود و سالانه صدها نفر از هموطنان را در خود می بلعد.

به اعتقاد کارشناسان، مرگ و میر ناشی از شنا در خزر قابل مقایسه با تلفات زلزله های متوسط در ایران است.

وحید چگینی، رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی در این باره گفت: جریان های شکافنده جریان های تند و مرگباری هستند که از ساحل به سمت دریا حرکت می کنند و اگر فردی در این جریان ها گرفتار شود هرچه بیشتر تقلا کند، بیشتر به سمت دریا کشیده می شود بنابراین باید خود را به جریان بسپارد و با توجه به این که قدرت این جریان ها ناپایدار است و در طول مدت زمان کوتاهی قدرت جریان کاهش می یابد، بنابراین فرد نجات پیدا می کند.

وی افزود: این جریان سالانه جان هزاران نفر را در دنیا می گیرد. در ایران نیز تلفات ناشی از جریان های شکافنده زیاد است که قرار است برای جلوگیری از میزان تلفات پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی با همکاری وزارت کشور سواحل کشور به ویژه در سواحل شمالی ساماندهی شود.

رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی گفت: جریان های شکافنده هم در آبهای جنوب و هم شمال کشور و در تمام فصول وجود دارد اما از آنجا که مردم بیشتر در تابستان به شمال کشور و دریای خزر می روند، این جریان بیشتر خود را نشان می دهد و تلفات چشمگیرتر است.

حمید علیزاده لاهیجانی، معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی نیز در مورد گرفتار شدن افراد در این جریان های مرگبار، گفت: وقتی افراد در جریان شکافنده گرفتار می شوند باید بدون کوچکترین تلاش خود را به جریان بسپارند و به سمت دریا روند زیرا این جریان بعد از مدت کوتاهی می شکند و قدرتش را از دست می دهد که در آن زمان فرد به راحتی از آن خلاص می شود.

وی افزود: زمانی که فردی در جریان شکافنده گرفتار می شود اگر برای خلاصی خود تلاش کند و به عبارتی دست و پا بزند بیشتر در این جریان فرو می رود به گونه ای که دیگر راهی برای نجاتش وجود ندارد بنابراین ابتدا فرد باید خونسردی خود را حفظ کند و بعد از آن خود را به جریان آب بسپارد تا زمانی که جریان قدرتش تمام شود و از هم بپاشد.

معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی گفت: بیشترین خطر جریان های شکافنده با احتمال بروز 60 تا 65 درصد در سواحل استان مازندران وجود دارد. سواحل گلستان هم به علت گلی بودن برای شنا مساعد نیست از این رو سهم این ساحل در خطر جریان شکافنده دو تا سه درصد است و سواحل استان گیلان نیز خطر آفرین هستند.

جریان های شکافنده

جریان​های شکافنده، جریانهای کم عرض و قدرتمندی هستند که هنگام شکست موج و بازگشت آب به سوی دریا از ناحیه نزدیک خط ساحلی به طرف دریا گسترش می یابند. این جریان ها معمولا به صورت یک محدوده قابل رویت از آب متلاطم ظاهر می­ شوند.

جریان شکافنده درست مثل یک بادبزن است که گردن و یا دسته بادبزن به سمت ساحل بوده و پهنه آن در آب قرار دارد و مشخصه اصلی آن نیز رنگ روشن و کفاب روی آب است. در قسمت بدنه باریک انرژی و قدرت آب بسیار زیاد است که به تدریج وقتی به پهنه آن می رسد و نیرویش کمتر می شود.

سرعت متوسط جریان های شکافنده حدود 0.5 متر بر ثانیه است، ولی سرعت جریان­ های شکافنده قوی ممکن است تا حدود 2 متر بر ثانیه برسد. جریان های شکافنده به دلایل متفاوتی می تواند ایجاد شود، اما نکته مشترک در همه موارد یک چیز است و آن، شکست موج و حرکت آب به سوی دریا از نقطه ای که ارتفاع آب بیشتر است به سوی نقطه ای که ارتفاع کمتر است تا این که به تراز متعادل برسد.

جریان های شکافنده در دریای های پیرامونی

آنچه در سواحل ایران برای شناگران اهمیت دارد و برای آنان خطرساز است، موج و جریان های حاصل از موج در ناحیه کم عمق ساحلی است. آب کم عمق ناحیه ای است که در آن موج شکست می یابد و جریان هـای ساحلی شدیدی در آن وجود دارد.

سالانه حدود 200 تا 300 نفر در سواحل خزر (عمدتا ساحل گیلان و مازندران) گرفتار امواج دریا و جریان های ناشی از آنها می شوند و می میرند.

بسیاری از افراد غرق شده در عین دانستن فن شنا دچار حادثه می شوند، غافل از اینکه شنا در حوضچه های کوچک با شنا در دریا بسیار متفاوت است. آگاهی داشتن از چگونگی شنا در سواحل دریا می تواند به افرادی که قصد شنا در دریا را دارند کمک کند تا دچار مشکل نشوند.

نحوه مقابله با جریان های شکافنده

شنای مطمئن در این ناحیه همانند شنا در دریاچه سد یا استخر آب نیست. علاوه بر مهارت در شنا باید ویژگی شنا در آب دریا را نیز شناخت. مهمترین نکته؛ دوری جستن از جریان های شکافنده است اگر کسی در جریان شکافنده قرار گرفت، نباید بترسد و در عین حال اعتماد به نفس خود را باید حفظ کند.

باید بداند گرچه در آب کم عمق این جریان بسیار قدرتمند است ولی به زودی در آب دریا مستهلک می شود. مبارزه با جریان شکافنده بیهوده است و اگر جریان شما را به سوی دریا می برد، هیچگاه در جهت خلاف جریان تلاش نکنید که خود را به ساحل برسانید.

بهترین راه شنا به موازات ساحل است که به زودی از محدوده جریان خارج می شوید، آنگاه می توانید به سوی ساحل شنا کنید البته اگر کسی به توان فیزیکی خود برای بازگشت اطمینان دارد، می تواند خود را به همراه جریان رها کند تا جریان در آب دریا مستهلک شود، سپس خود را به حالت مورب به ساحل برساند البته شنا به موازات ساحل برای برگشت، بهترین راه حل است که در دستورالعمل های گاردهای ساحلی در بسیاری از کشورهای دنیا به شناگران ارایه می شود.

اگر از ناجی های غریق در سواحل دریای خزر سوال کنید، با اینکه اغلب دانش عمیقی از هیدرودینامیک سواحل ندارند، ولی بسیاری از آن ها حضور جریان های شکافنده که آب شناگران را با خود به دریا می کشاند به خوبی می شناسند.

توصیه ها برای شناخت و مقابله با جریان شکافنده

اگر هنوز شنا را کامل فرا نگرفته اید، در محدوده ای از آب دریا که فراتر از قد شما است وارد نشوید.

در سواحل ماسه ای در بستر دریا ممکن است یک یا چند برآمدگی ماسه ای وجود داشته باشد، اگر روی برآمدگی ماسه ای پایتان را بگذارید تصور می کنید که عمق آب کم است ولی با اندک جابجایی ناگهان عمق آب افزایش می یابد. بنابراین باید مواظب تغییر ناگهانی عمق آب باشید تا دچار مشکل نشوید.

اگر به توان بدنی خود برای شنا کردن در حالت دریای مواج و شناور نگه داشتن خود بر روی موج اطمینان ندارید، وارد دریا نشوید.

یاد بگیرید که شرایط خطرناک موج و جریان شکافنده را تشخیص دهید. اگر موج به طور عمود بر ساحل بیاید، یا اینکه با زاویه کوچک به ساحل بیاید و شکست یابد امکان تشکیل جریان های شکافنده وجود دارد.

آبی که از شکست موج به سوی ساحل آمده است، به صورت یک بادبزن از ساحل به دریا حرکت می کند. به گونه ای که دسته باد بزن در ساحل و پهنه آن در دریا است.

اگر روی پشته ماسه ای خشک که یک تا 2 متر از خط آب ارتفاع دارند و یا روی آلاچیق یا خودرو بروید، می توانید این جریان را با چشم ببینید که با رنگ روشن تر (ناشی از کف آب) مشخص است. این جریان ها بسیار قوی هستند و سرعت آنها بیشتر از سرعت شناگران قهرمان المپیک است.

منظور از موج عمود بر ساحل این است که جهت حرکت موج عمود بر خطی ساحلی باشد.

اگر در حین شنا در جریان شکافنده قرار گرفتید، نخست آرامش خود را حفظ کنید و موقعیت خود را در دریا بسنجید.

زمانی که در جریان شکافنده افتادید، هیچگاه با آن مبارزه نکنید و خلاف جهت جریان به سوی ساحل شنا نکنید. آرام باشید و با جریان بروید. چند دقیقه خود را روی آب نگه دارید یا اینکه به موازات ساحل شنا کنید تا از جریان شکافنده خارج شوید. جریان به زودی در آب دریا مستهلک می شود و آنگاه به حالت مورب به ساحل بیایید.

اگر در حین شنا موج بعدی به سوی شما می آید فقط چند ثانیه نفس بگیرید و حدود یک متر زیر آب بروید تا از ضربه موج در امان بمانید.

اگر همراه جریان شکافنده خود را شناور نگه داشتید و به خارج از محدوده شکست موج، داخل دریا رفتید، نفس بگیرید و تقاضای کمک کنید، آنگاه موازی با ساحل شنا کنید تا به ناحیه ای آرام تر وارد شوید.

اگر می بینید کمکی به شما نمی رسد و باید با توان خود به ساحل برگردید، همراه با موجی که می آید خود را به ساحل برسانید. هنگامی که امواج بزرگ می آیند خود را زیر آب ببرید. ممکن است دوباره با جریان شکافنده به سوی دریا بروید و با موج بعدی به ساحل برگردید.

نکته مهم این است که روی امواج بزرگ خود را شناور نکنید. نفس بگیرید، در هنگام امواج کوچک ابتدا موازی ساحل سبب به حالت مورب خود را به ساحل برسانید