کسب اطلاعات و درک شرایط ژئوپلتیکی و نحوه موضع‌گیری نیروهای دشمن در محورهای عملیاتی از دیرباز به‌عنوان مسئله‌ای تعیین‌کننده در منازعات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مورد توجه کارشناسان مسائل نظامی استراتژیک بوده، که در گذشته این فرآیند طی عملیات‌های مستقیم از طریق عکس‌های هوایی و ماهواره‌ای و پروازهای که با عنوان شناسایی صورت می‌گرفت به مرحله اجرا می‌رسید.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی شبکه خبر، "دفاع پرس" با این مقدمه می نویسد: از آنجا که این نوع اقدامات ضمن عدم شفافیت هزینه‌های گزافی را برای نیروهای عمل‌کننده بر جای می‌گذاشت و همچنین گاهاً با تلفات نیروی انسانی و سوخت اطلاعات همراه بود، در نتیجه برآیند این نقایص توجه کارشناسان نظامی را به ساخت و تولید پرنده‌های سبک‌تر با قابلیت‌های کنترل عملیاتی و شناسایی جلب کرد.

علاوه بر آنچه که گفته شد، هواپیماهای بدون سرنشین به دلیل عدم نیاز به تأسیسات و پایگاه‌های بزرگ و ثابت، سادگی تعمیر و نگهداری، به‌کارگیری آسان، نداشتن تلفات انسانی در صورت هدف قرار گرفتن، امکان استفاده از فناوری پیشرفته و قابلیت‌های عملیاتی منحصربه‌فردی که دارد امروزه به‌عنوان بخشی از قدرت هوایی کشورها نظر کارشناسان نظامی را به خود جلب کرده است.

سابقه استفاده جمهوری اسلامی از پرنده هدایت‌پذیر از دور (پهپاد) به دوران دفاع مقدس بازمی‌گردد؛ در آن زمان که کشور ما به لحاظ تسلیحاتی در شرایط تحریم به سر می‌برد و شناسایی شرایط منطقه محورهای عملیاتی و مسئله کسب اطلاعات از مواضع دشمن بعثی، طراحان عملیاتی ما را نسبت به ساخت و طراحی نوع ساده‌ای از هواپیمای بدون سرنشین که از پیچیدگی خاصی هم برخوردار نبود، ترغیب کرد.

به‌کارگیری پهپاد شناسایی با نام "مهاجر" ساخت رزمندگان اسلام سبب شد تا به رغم کاستی‌های آن دوران، عکس‌های مفیدی از عمق سه کیلومتری مواضع دشمن تهیه شود و این دستاورد به‌عنوان نقطه عطفی در استفاده از این نوع تکنولوژی در دوران دفاع مقدس مطرح شود تا فتح بابی جهت گسترش روند رو به رشد صنعت دفاعی کشور در این عرصه باشد.

پس از جنگ تحمیلی با توجه به تغییر در نوع منازعات، گسترش فزاینده وسعت مناطق عملیاتی و تغییر در نوع دفاع و نحوه موضع‌گیری نیروهای درگیر، در جنگ‌های نوین وضعیتی ایجاد شد که به‌واسطه آن باید در فواصل زمانی اندک نسبت به شناسایی و دریافت اطلاعات دقیق از طرف منازعه اقدام به رصد کرد، تا ضمن درک شرایط  صحنه نبرد تدابیر لازم جهت واکنش سریع و مؤثر اتخاذ شود.


ایران اسلامی براساس دکترین دفاعی خود که همواره بر اصول آن تاکید دارد بر ضرورت تولید و استفاده از این نوع سامانه‌ها با هدف دفاع از حریم هوایی زمینی و دریایی خود اهتمام ورزیده است؛ به گونه‌ای که هرکدام از یکان‌های نظامی وابسته به ستاد کل نیروهای مسلح به فراخور نیاز و متناسب با نوع عملیات‌های اجرایی خود از پهپادهای بومی و تولید شده متخصصان داخلی استفاده می‌کنند.


امروز نیروی دریایی در فضای بالای یکان‌های شناور خود و به جهت پوشش دادن منطقه عملیاتی و عمق دادن به حوزه نظارتی و دید شناورهای خود از نوعی پهپادهای دریاپایه و ساحل‌پایه با مختصات ویژه خود استفاده می‌کند. پهپادهای مورد استفاده این نیرو به جهت گستردگی باید از مداومت عملیاتی لازم برخوردار باشند.


نیروی زمینی در راستای حفاظت، شناسایی، کنترل مرزها و مقابله با نوع تهدیدات، رصد آن‌لاین تحرکات دشمن در مناطق عملیاتی، شناسایی اهداف عملیاتی دشمن در دوردست‌ها وهمچنین متناسب با ماموریت‌های عملیاتی از این سامانه‌ها در سطح قابل توجهی استفاده می‌کند.

هواپیمای بدون سرنشین برای سامانه‌های پدافندی به عنوان یک لایه پنهانی محسوب می‌شوند که علاوه بر مسدودسازی تهدیدات، می‌توان از آن در زمینه‌های مختلف پدافندی نیز استفاده کرد؛ لذا ماموریت پهپادها برای سیستم‌های پدافند هوایی کشور، در دو حوزه آموزش هدف‌زنی، شناسایی و یا مقابله با هواپیماهای بدون سرنشین انجام می‌پذیرد.

و از جهتی دیگر استفاده از پهپادها به‌عنوان هدف پروازی برای تمرین و آموزش کارکنان شبکه پدافند در راستای افزایش میزان دقت در تشخیص، رهگیری و انهدام  پرنده و همچنین ارزیابی عملکرد سامانه‌های ضدهوایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. که در خصوص ساخت این نوع پهپادها کشور مانیز به پیشرفت‌‌هایی قابل توجهی دست یافته است.


نیروی هوایی که از سیستم‌های مشابه و بسیار پیشرفته‌تر از ریزپرنده‌ها برخوردار است و از توانمندی هواپیماها در ارتقای سامانه‌های پهپادی استفاده می‌کند نیز به فراخور نیازهای عملیاتی خود بعنوان یک مکمل و جهت پوشش هوایی و دفاع از حریم کشور از این سامانه‌ها استفاده می‌کند.

بی تردید سرمایه‌گذاری در عرصه تولید هواگرد برای کشور ما که در رابطه با تجهیز یگان هوایی از بدو انقلاب تاکنون با محدودیت‌های تحریمی روبرو بوده است، به‌عنوان محصولی پربازده، کم‌هزینه و متمایز، با قابلیت‌های ویژه آفندی و پدافندی جایگاه در خور توجهی را برای خود باز کرده است.


همچنانکه امروز ایران اسلامی به کمک دانش فرزندان متخصص خود و با استفاده از تکنولوژی مدرن موفق به بومی‌سازی این نوع صنعت در داخل کشور شده و با تولید ده‌ها مدل از پهپادهای پیشرفته که هرکدام با توجه به نوع طراحی خود قابلیت‌های ویژه‌ای را در اجرای دستورات فرماندهی در سطوح مختلف دارند، توانسته خود را به‌عنوان یکی از چهار کشور برتر دنیا در ساخت و تولید این سامانه‌ها مطرح کند.

اگرچه غالب این سامانه‌ها در گذشته بیشتر با رویکرد تک بعدی و برای عملیات‌های خاص تولید شده‌اند، اما امروز صنایع دفاعی کشور به دلیل کسب تجربه لازم در سال‌های اخیر در رابطه با ساخت پرنده‌های هدایت‌پذیر بیشتر رویکردی چند منظوره را دنبال کرده که این برای متخصصان داخلی و صنعت دفاعی نقطه قوت و نشان از ارتقای توانمندی متخصصین داخلی در این عرصه دارد.

همچنین در چند سال اخیر عواملی چون استفاده از تجربیات، کم‌هزینه بودن تولید فرآیند ایده تا محصول، کسب موفقیت در تولید و بومی‌سازی این صنعت، تلفیق مهندسی معکوس با ایده ایرانی، کم‌هزینه کردن دفاع هوایی و شناسایی مناطق دوردست، زمینه تولید اینگونه سامانه‌ها را در صنعت دفاعی کشور پدید آورده است.
 

ساخت پهپاد رزمی که در شرایط خاص انتحاری عمل می‌کند

این نوع پهپادها ضمن دارا بودن قابلیت‌ کشف و کسب اطلاعات و اجرای عملیات‌های شناسایی از توانایی اجرای عملیات‌های رزمی همچون پرتاب موشک و تخلیه بمب نیز برخوردار است و ضمن دارا بودن قابلیت‌های مذکور اگر در شرایط خاص عملیاتی قرار گیرد توانمندی اجرای عملیات انتحاری مستقیم را علیه مواضع دشمن دارند. و از حیث انعطاف‌پذیری، مداومت پروازی، قدرت و سرعت اجرای عملیات و رادارگریزی و پنهان‌کاری نیز در نوع خود کم‌نظیرند.

توان عملیاتی پهپادهای چند منظوره ایرانی

در ادامه به معرفی مختصات و توان عملیاتی برخی از این نوع هواگردها که در سال‌های اخیر تولید شده‌اند می‌پردازیم.

پهپاد یسیربا توجه به ابعاد نوع سازه، بدنه و نوع محموله‌ای که حمل می‌کند برای شناسایی هوایی طراحی شده است.

یسیر بین 7 تا 10 ساعت می‌تواند پرواز داشته باشد و گفته می‌شود از قابلیت‌های رزمی نیز برخوردار است.  یسیر از نظر دوربین هواپیما بزرگ‌نمایی خوبی دارد که می‌تواند به صورت 360 درجه از اطراف خود تصویربرداری کند. همچنین این پهپاد به علت طراحی آیرودینامیکی پنهان‌کار و رادارگریز است و سقف پروازی‌اش بین 11 تا 15 هزار پا است.

 
پهپاد فطرسدارای شعاع عملیاتی تا ۲۰۰۰کیلومتر، سقف پرواز ۲۵۰۰۰پا و قابلیت ۱۶تا ۳۰ساعت پرواز مداوم است.

.

همچنین این پهپاد قادر است علاوه بر قابلیت اجرای مأموریت‌های شناسایی و مراقبت، با مسلح شدن به موشک‌های هوا به سطح و انواع راکت‌ها، توان اجرای مأموریت‌های رزمی را از خود به نمایش بگذارد. این پهپاد ساخت وزارت دفاع و در شرکت صنایع هواپیماسازی ایران وابسته به سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع تولید شده و از تمامی قابلیت‌های ویژه‌ مرتبط با کلاس خود برخوردار است.


مراقبت از مرزهای دریایی و خشکی، دیده‌بانی از خطوط لوله‌های نفتی، مخابراتی، کنترل ترافیک جاده‌ها، دیده‌بانی مناطق حادثه دیده در زلزله، آتش‌سوزی و سیل، محیط بانی برای حفاظت از محیط زیست و ارسال فیلم و عکس‌های دقیق در تمام طول مدت مأموریت از قابلیت‌های پهپاد فطرس است.

تست عملیاتی این هواگرد در تخصصی‌ترین آزمایشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشور با موفقیت صورت گرفته و تست‌های زمینی آن طبق استاندارد بین‌المللی، در سرعت کم، متوسط و بالا و تست پروازی با موفقیت و فراتر از اهداف طراحی، حاصل شده است.

پهپاد کرار ۴یکی از پروژه‌هایی است که در سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع طراحی و ساخته شده، نسل‌ جدید پهپادهای جت جمهوری اسلامی ایران با مأموریت «رهگیری هوایی پرنده‌های متجاوز» و قابلیت عملیاتی متنوع برای «پدافند هوایی در ارتفاع بالا» و دفاع از حریم هوایی کشور است. نیروهای مسلح ایران با در اختیار داشتن پهپاد رهگیر کرار 4، قابلیت های عملیاتی مختلفی را برای پدافند هوایی در ارتفاع بالا و دفاع از حریم هوایی کشور خواهند داشت.

این پهپاد در ردۀ پهپاد شاهد-۱۲۹ که دارای مداومت پروازی ۲۴ ساعت است، قرار می گیرد و قابلیت حمل بار تا ۶۰ کیلوگرم را دارد، و همچنین امکان نصب موشک های ضد زره نیمه سنگین و یا موشک های هوا به هوا در آن تعبیه شده است.

هر چند از حماسه به عنوان یک پهپاد با قابلیت‌های رزمی یاد می شود اما هیچ اشاره ای به نوع تسلیحات محمول آن نشده است و از طرفی زیر هر یک از بال‌های آن جایگاه حمل سلاح دیده می شود که در هر یک از آنها یک راکت ۱۰۷ میلیمتری نصب شده است.

به گفته وزیر دفاع ایران این پهپاد قادر است شناسایی و مراقبت و حمله به اهداف را بطور همزمان انجام دهد. همچنین این پهپاد می‌تواند به انواع راکت‌ها و موشک‌ها مجهز شود و هم به لحاظ دید راداری و هم دید اپتیکی و مدت ماندگاری در هوا از توان بالایی برخوردار است.

 شاهد 129برد پروازی ۱۷۰۰تا ۲۰۰۰کیلومتر، جرم ۱۱۰۰کیلوگرم، توانایی حمل همزمان 8 بمب یا موشک هوشمند سدید، را دارد و برای اهداف ثابت و متحرک طراحی شده است. دقت در هدف‌گیری با شعاع عملیاتی هزار و 700 کیلومتر و 24 ساعت مداومت پروازی با یک بار سوخت‌گیری از ویژگی‌های این هواپیمای بدون سرنشین رزمی ایرانی است و هر فرودگاهی می‌تواند محل نشست و برخاست شاهد 129 باشد.

 سقف پروازی این پهپاد چند منظوره بیش از 50 هزار پا معادل 18 کیلومتراعلام شده که با ایستگاه‌های کنترل قابل حمل زمینی در ارتباط بوده و می‌تواند با هزینه بسیار پایین دفاع از میهن را به‌دست گیرد. این پهپاد چند منظوره قابلیت مراقبت از شعاع 200 کیلومتری خود را دارد و می‌توان از آن در مقابله با اشرار و تروریست‌ها، کشف و شناسایی در مرزهای آبی و خاکی، مسائل زیست‌محیطی، نقشه‌برداری و تهیه عکس‌های هوایی نیز استفاده کرد.

این پهپاد که با الگوگیری از پهپاد آر کیو 170 امریکایی به غنیمت گرفته شده، توسط متخصصان توانمند ایرانی تولید شده است، در روز بیست‌ویکم اردیبهشت ماه سال جاری در جریان بازدید فرمانده معظم کل قوا از نمایشگاه توانمندی‌های نیروی هوافضای سپاه، مدل ایرانی پهپاد پیشرفته RQ170 برای نخستین بار به نمایش درآمد.

به گفته فرماندهان سپاه، این پهپاد پیشرفته‌تر از مشابه امریکایی خود بوده، و بیشتر در عرصه تهاجمی کاربرد خواهد داشت.

همچنان‌که پهپادهای ایرانی تاکنون در رزمایش‌های مختلف مورد آزمون قرار گرفته‌اند، به گفته برخی رسانه‌های خارجی، در جنگ‌های نیابتی نیز این پهپادها نقش مؤثری را در تغییر سرنوشت جنگ ایفا کرده و در واقع امتحان خود را در میادین واقعی جنگی پس داده‌اند. گذر از گنبد آهنین و نفوذ تا عمق ۶۰ کیلومتری فلسطین اشغالی حکایت از عملکرد موفقیت‌آمیز صنایع دفاعی کشور در تولید این نوع سامانه‌ها دارد.

همچنین تصویربرداری طولانی مدت و چندباره از شناورهای رزمی برخی کشورها در خلیج فارس ازجمله ناوهای هواپیمابر آمریکایی و حتی عبور از روی آن‌ها و سالم برگشتن به مبدأ پروازی بیانگر پیشرفت‌های قابل ملاحظه ایران در این عرصه است.

در همین رابطه سردار «امیرعلی حاجی زاده» فرمانده نیروی هوافضای سپاه در هفته بسیج از ارتقای شعاع عملیاتی پهپادهای این نیرو تا 3000 کیلومتر خبر داد. همچنین به تازگی سردار سلامی جانشین فرمانده کل سپاه نیز در همایش اساتید دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور ضمن اشاره به این موضوع می‌گوید "صنعت هوایی کشور امروز با ساخت انواع پهپادها در تنوع ماموریتی مختلف، توانسته در این عرصه به نقطه برسد که هواگردهای تولیدی‌اش ضمن دارا بودن شعاع عملیاتی 3000 کیلومتری، قابلیت ارسال اطلاعات به‌صورت آن‌لاین را داشته باشد که این مساله، خودکفایی بزرگی در صنعت دفاعی کشور محسوب می‌شود."

احتمال دارد که پهپادهای نوین ساخته شده که از برد عملیاتی 3000 کیلومتری برخوردارند نمونه‌های ارتقا یافته پهپادهای شاهد و فُطرس و یا نمونه ایرانی RQ170 باشند.

تجربه نشان داده است هرگاه متخصصان توانمند کشورمان مصمم به اجرای پروژه‌ای شده‌اند شاهد پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای در آن عرصه بوده‌ایم، که در این رابطه می‌توان از پیشرفت در زمینه‌هایی چون انرژی هسته‌ای و موشک‌های بالستیک با کلاس‌های مختلف یاد کرد.