محقق پارک علم و فناوری استان همدان با دستیابی به دانش فنی ساخت دستگاه تلقیح مصنوعی ملکه زنبور عسل، راهکاری را برای ارتقای ژنتیکی زنبورها ارائه کرده و موفق به افزایش مقاومت زنبورها در برابر بیماری‌ها شد.

علی عطائیان، کارشناس «اصلاح نژاد و تلقیح مصنوعی زنبور عسل» و دانش‌آموخته دانشگاه کاسل آلمان که مجری این طرح است، صنعت پرورش زنبور را قلب صنعت کشاورزی و دامپروری هر کشوری توصیف کرد و گفت: بهره‌وری عالی بعد از مراحل کاشت و داشت محصولات کشاورزی، در گرده‌افشانی و باروری مزارع و مراتع است.

وی با اشاره به اهمیت فراوان داشتن کلونی‌های قوی و مناسب از زنبورهای عسل، اظهار داشت: در این راستا اقدام به طراحی و ساخت دستگاه تلقیح مصنوعی ملکه زنبور عسل با هدف اصلاح نژاد و انتقال فاکتورهای مثبت ژنتیکی به نسل‌های بعدی زنبور عسل کردیم.

عطائیان به عملکرد این دستگاه اشاره کرد و ادامه داد: جفت‌گیری ملکه‌های زنبور عسل در حالت طبیعی، در هوا صورت می‌گیرد که برای این منظور ملکه با پخش فرمونی که از خود در حین پرواز تولید می‌کند، در شرایط وزش باد ملایم، با انتقال فرمون‌ها تا شعاع شش کیلومتری، زنبورهای نر را جذب کرده و عمل جفت‌گیری را انجام می‌دهد. در این شرایط امکان کنترل و اصلاح ژنتیکی زنبورهای عسل وجود ندارد.

مجری طرح خاطرنشان کرد: برای انجام تلقیح مصنوعی ملکه زنبور عسل، از طریق دستگاه ساخته شده، اسپرم زنبورهای نر منتخب (اصلاح شده)، دریافت و به واژن ملکه تزریق می‌شود که برای این منظور از اسپرم زنبور اصلاح نژاد شده پرورشی "کارنیکا" استفاده شده است.

وی به بیان نحوه انتقال اسپرم‌ها به واژن ملکه پرداخت و توضیح داد: در تکنیک تلقیح مصنوعی، ملکه با استفاده از گاز دی اکسید کربن ( CO2) بیهوش می‌شود و پس از مهار ملکه، در زیر دستگاه و میکروسکوپ ، عمل تلقیح مصنوعی انجام می‌شود.

عطائیان ارتقای 60 درصدی محصول عسل، آرام بودن کندوها و کاهش بچه‌دهی زنبورها را از دستاوردهای این دستگاه ذکر کرد و یادآور شد: نژاد اصلاح شده زنبورها با استفاده از این دستگاه بر خلاف زنبورهای نژاد ایرانی که با بچه‌دهی بالا، دائما خود را تقسیم و ضعیف می‎‌کنند، بچه‌دهی پایین‌تری دارند.

وی مقاومت زنبورهای تولید شده در برابر بیماری‌های تهدید کننده کندوی عسل را از دیگر مزایای این روش دانست و اظهار کرد: کنه "واروا" یکی از پر هزینه‌ترین بیماری‌های زنبور عسل است که از این طریق می‌توان زنبورهای مقاوم در برابر این بیماری تولید کرد.

این محقق به دلایل استفاده اسپرم زنبور نژاد کارنیکا اشاره کرد و گفت: زنبورهای بومی ایران توانایی ذخیره‌سازی عسل از گل‌های بهاره را ندارند و این گلها را صرف رشد خود می‌کنند تا از گل‌های تابستان ذخیره سازی داشته باشند؛ در حالی که نژاد کارنیکا حتی از گل‌های درختان و یا گیاهانی که دارای کیفیت بالایی هستند ولی به دلیل شرایط خشکسالی کشور در مدت کوتاهی در دسترس زنبورهاست، عسل تولید می‌کند؛ عملی که از طریق زنبورهای ایرانی امکان پذیر نیست.

وی کلون‌سازی را از دیگر مزایای کاربردی کردن دستگاه تلقیح مصنوعی ملکه زنبور عسل عنوان کرد و افزود: در این روش هر ملکه دارای کارت شناسایی است و شناسه پدری و مادری ، مادر مادری و پدر پدری (مادر بزرگ و پدر بزرگ) ملکه‌ها مشخص است؛ به این ترتیب ملکه‌هایی که از این طریق تولید می‌شوند، دارای کیفیت خاصی هستند که با معرفی آن به کندوها می‌توان کیفیت ژنتیکی زنبورها را افزایش داد.

عطائیان با تاکید بر اینکه دستاوردهای این تحقیقات با سرمایه گذاری بخش خصوصی به بهره برداری رسیده است، یادآور شد: در حال حاضر این دستگاه در استان‌هایی که دارای پرورش زنبور عسل هستند همچون فارس، خوزستان، گیلان، مازندران، البرز، همدان، کرمان و آذربایجان شرقی و غربی کاربردی شده است.

مجری طرح با بیان این که آلمان و دانمارک تنها کشورهای دارنده این فناوری در جهان بوده‌اند،‌ گفت: ایران به عنوان سومین کشور جهان به دانش فنی تلقیح مصنوعی ملکه زنبور عسل دست یافته و دستگاه ساخته شده ما به اذعان خود متخصصان آلمانی،‌ مدرن‌ترین نمونه در دنیاست.

وی افزود: این دستگاه دارای ثبت اختراع مالکیت‌های صنعتی و نیز تاییدیه سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران است.